15.5.2009 / Funda Kulanşı
Yayımlanma Tarihi : 15.05.2009
Vergi Usul Kanunu'nda Fatura ve Sevk İrsaliyesi GİRİŞ İşletmeler, Vergi Usul Kanununda aksine bir hüküm olmadıkça, bu Kanuna göre tutulan ve üçüncü şahıslarla olan münasebet ve muamelelere ait olan kayıtların tevsiki (belgelendirilmesi) zorunludur. Vesikalar, mükellef açısından beyanın doğruluğunu gösteren bir ispat aracıdır. Bununla birlikte vergi idaresi bakımından da vergi denetimlerinde aranan belge olmaktadır. V.U.K. da belli şekil ve şartlara bağlanmış olan bu belgelerin bir kısmının basım, dağıtım ve kullanımı da noterlerce tasdik ettirilmesi veya anlaşmalı matbaalarca bastırılması ve benzeri şekilde bazı esaslara bağlanmıştır. V.U.K. da belli şekil ve şartlara bağlanmış olan bu belgeleri fatura ve sevk irsaliyesi, fatura yerine geçen vesikalar (Gider pusulası, perakende satış vesikaları, yazar kasa fişleri gibi), serbest meslek makbuzları, ücret bordroları ve bordro yerine geçen vesikalar ile diğer evrak ve vesikalar şeklinde sıralayabiliriz. Yazımızın konusunu bunlar arasında en çok tartışma konusu olan fatura ve sevk irsaliyesi oluşturmaktadır. 1. FATURA 1.3 Faturanın Tanımı: V.U.K. nun 229 uncu maddesine göre Fatura;, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır. 1.2 Faturanın Şekli: Faturada en az aşağıda sıralanan bilgilerin bulunması gerekir. Faturanın düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası, Faturayı düzenleyenin adı, varsa ticaret unvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası, Müşterinin adı, ticaret unvanı, adresi, varsa vergi dairesi ve hesap numarası, Malın veya işin nevi, miktarı, fiyatı ve tutarı, Satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarası. 1.3 Faturanın Nizamı: Faturada yukarıda sayılan bilgiler asgari düzeyde bulunması gerekirken, fatura düzenlerken de aşağıdaki kurallara uyulması gerekmektedir. Faturalar sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir. Aynı müessesenin muhtelif şube ve kısımlarında her biri aynı numara ile başlamak üzere ayrı ayrı fatura kullanıldığı takdirde bu faturalara şube ve kısımlarına göre şube veya kısmın isimlerinin yazılması veya özel işaretle sıra tefriki yapılması zorunludur. Faturalar mürekkepli kalem ile, daktilo veyahut bilgisayarla düzenlenir. Faturalar en az bir asıl ve bir örnek olarak düzenlenir. Birden fazla örnek düzenlendiği takdirde her birine kaçıncı örnek olduğu belirtilir. Faturaların baş tarafında iş sahibinin veya namına imzaya yetkili olanların imzası bulunur. Uygulamada, faturanın üst kısmına veya alt kısmına kaşe basılarak imza atılması farklı algılanmakta ve tartışılmaktadır. Fatura bedeli karşılığı yapılan ödeme için makbuz alınmadıkça fatura tutarı ödenmiş veya tahsil edilmiş sayılmaz. Diğer bir ifadeyle, kaşenin faturanın alt kısmına basılarak imzalanması fatura bedelinin tahsil/tediye edildiği anlamına gelmez. Çünkü mevzuatımızda, açık fatura veya kapalı fatura diye bir kavram yoktur. Sadece, ticari bir teamül olarak ticari hayatımıza girmiş kavramlardır. Ancak, hukuki bir karine teşkil edebilmektedir. Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren yedi gün içinde düzenlenir. Bu süre içerisinde düzenlenmeyen faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır. Daha sonra da bahsedeceğimiz üzere satıcı veya alıcının malın teslimi sırasında sevk irsaliyesi düzenlemesi zorunludur. Her sevk irsaliyesine ilişkin fatura ise, sevk irsaliyesinin düzenlendiği tarihten itibaren yedi gün içinde düzenlenmelidir. Malların nihai tüketiciler dışındaki kimselere parti parti teslim edilmesi halinde de her teslimle ilgili sevk irsaliyesi düzenleneceği kuşkusuzdur. Ancak, özellikle tüketiciye yapılan ve 01.01.2009 tarihinden itibaren 670.-TL yi aşmayan satışlar için tüketicinin istemesi hali dışında fatura verilmesi zorunluluğu yoktur. Bu durumda, satışların fatura yerine geçen belgelerle tevsiki gerekir. - Fatura düzenlemek zorunda olanlar, müşterinin adı ve soyadı ile bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarasının doğruluğundan sorumludur. Bu sorumluluk sadece nihai tüketicinin mal veya hizmet alımlarıyla ilgili olarak istediği ve satıcının düzenlediği faturalarda yoktur. 1.4. Fatura Kullanma Mecburiyeti: Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak zorunda olan çiftçiler: Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara, Serbest meslek erbabına, Kazançları basit usulde tespit edilen tüccarlara, Defter tutmak zorunda olan çiftçilere, Vergiden muaf esnafa, Sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek, bunlar da fatura istemek ve almak zorundadırlar. 1.5. Fatura Yerine Geçen Vesikalar: Fatura düzenlenmesinin zorunlu olmadığı bir kısım alım satım ve hizmet işlerinde mükellefler kayıtlarını fatura yerine geçen vesikalarla belgelendirmek zorundadırlar. Fatura yerine geçen vesikaları daha önce de perakende satış vesikaları, gider pusulası ve müstahsil makbuzu olarak sıralanmıştır. Buna ek olarak aşağıdaki mükellefler fatura yerine aşağıdaki belgeleri düzenleyeceklerdir. Bankalar yaptıkları hizmetler veya satışlar nedeniyle lehlerine tahakkuk edecek tutarları dekontlarla belgeleyecekler. Sigorta şirketleri ve acenteleri tarafından düzenlenen poliçeler fatura yerine kullanılacaktır. Sermaye piyasası aracı kurumlarının düzenledikleri işlem sonuç formları fatura yerine geçecektir. İkrazatçıların düzenledikleri ödünç sözleşmeleri fatura hükmündedir. 1.6. Dövizli Faturaların Uygulama Esasları: Vergi Usul Kanununda kayıt ve belgelerde Türk para biriminin kullanılacağı açıkça ifade edilmiştir. Ana kural bu olmakla beraber fatura ve benzeri belgeler, Türk parası karşılığı gösterilmek şartıyla, yabancı para birimine göre de düzenlenebilir. Bu uygulamanın istisnası ise yurt dışındaki müşteriler adına düzenlenen belgelerdir. Bu belgelerde Türk parası karşılığı gösterme şartı aranmamaktadır. Yabancı para birimi Türk para birimine çevrilirken esas alınacak kur, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kurudur. Bahsedildiği üzere fatura yabancı para birimine göre düzenlenebileceği gibi, faturaya konu edilen mal ve/veya hizmet açıklamalarının da yabancı dilde olmasının önünde kanuni herhangi bir engel de bulunmamaktadır. 2. SEVK İRSALİYESİ Fatura üzerinde satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarasının bulunması zorunludur. Malın alıcıya teslim edilmek üzere, satıcı tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı hallerde satıcının, teslim edilen malın alıcı tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı halinde alıcının, taşınan ve taşıttırılan mallar için sevk irsaliyesi düzenlenmesi ve taşıtta bulundurulması zorunlu hale getirilmiştir. 2.1. İrsaliyede Bulunması Zorunlu Bilgiler Sevk irsaliyesinde; Gönderilen malın nevi ve miktarının, Satıcının veya malı sevk endin adı, soyadı, ticaret unvanı, adresi, varsa vergi dairesi hesap numarasının, (mükellefin diğer iş yerine veya satılmak üzere bir alıcıya gönderdiği hallerde malın kime ve nereye gönderildiğinin) Malın taşıyana telim tarihi ve müteselsil irsaliye numarasının, bulunması zorunludur. Sevk irsaliyesi en az üç nüsha olarak düzenlenecek ve iki nüshası mutlaka emtiayı taşıyan taşıtta bulundurulacaktır. Yoklama ve denetimlerde her iki nüsha birden ibraz edilecektir. Denetim elemanı bunlardan birine adını, soyadını ve unvanını yazıp, tarih belirterek mühürleyip imzalayacak ve ilgiliye iade edecek, diğer nüshayı ise alıkoyarak, mükelleflerin tarh dosyalarına konulmak üzere ilgili vergi dairelerine iletecektir. Yapılan denetimde taşıtta sevk irsaliyesinin bulunmadığının tespiti durumunda ceza uygulamasına gidilecektir. Buna göre üç nüsha olarak düzenlenmeyen sevk irsaliyesi hiç düzenlenmemiş sayılacaktır. Malın alıcı tarafından taşıttırılması durumunda eğer alıcı ve satıcı mutabık kalırlarsa sevk irsaliyesi satıcı tarafından düzenlenebilecektir. Buna göre alıcı tarafından ayrıca sevk irsaliyesi düzenlenmeyecektir. Ayrıca, malın bir mükellefin birden çok iş yerleri ile şubeleri arasında taşındığı veya satılmak üzere bir komisyoncu veya diğer bir aracıya gönderildiği hallerde de, malın gönderen tarafından sevk irsaliyesine bağlanması da zorunludur. Yoğun sevkiyat programları dolayısıyla sevk irsaliyelerinde yazılı emtiaların aynı gün sevk edilemediği ve sevk irsaliyelerinin düzenleme tarihi ile malın fiili sevk tarihi arasında farklılıklar olduğu durumlar olasıdır. Sevk irsaliyesinde düzenlenme tarihinin mutlaka bulunması gerekmektedir. Sevk irsaliyelerinde tanzim tarihi yanında ayrıca bir sevk tarihinin yer alması uygun görülmüştür. Buna göre, tanzim tarihi ile fiili sevk tarihi sevk irsaliyeleri üzerinde ayrı ayrı yer alacaktır. 2.3. Sevk İrsaliyesinin Düzenlenmeyeceği Ve Aranmayacağı Durumlar: Nihai tüketicilerin tüketim amacıyla perakende olarak satın aldıkları malları, bu mallara ait fatura veya perakende satış fişinin bulunması şartıyla kendilerinin taşıması veya taşıttırması halinde, sevk irsaliyesi düzenlenmez ve aranmaz. Gerçek usulde vergilendirilen mükelleflerden, vergiden muaf esnaf tarafından satın alınan malın alıcı tarafından taşınmasında sevk irsaliyesi aranmayacak, ancak fatura malın satıldığı anda satıcı tarafından düzenlenecektir. Satıcı tarafından satış anında düzenlenecek faturaya, alıcı tarafından şerhi konulacak ve taşımalar sırasında yetkililerce istenildiğinden ibraz edilecektir. Vergiden muaf esnaftan, gerçek usulde vergilendirilen mükellefler tarafından satın alınan malın alıcı tarafından taşınmasında ise sevk irsaliyesinin alıcı tarafından düzenleneceği tabidir. 3. İRSALİYELİ FATURA Fatura ve sevk irsaliyesinin ayrı ayrı belgeler olarak değil, isteyen mükellefler açısından irsaliyeli fatura şeklinde tek belge olarak düzenlenmesi ve kullanılması da mümkündür. İrsaliyeli faturanın düzenlenmesinde aşağıdaki esaslar göz önünde bulundurulacaktır. Mükellefler faaliyetleri ile ilgili olarak irsaliyeli fatura kullanabilecekleri gibi fatura ve sevk irsaliyesini ayrı ayrı da kullanabileceklerdir. Satılan malın alıcıya teslim edilmek üzere satıcı tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı hallerde, satıcı tarafından irsaliyeli fatura düzenlenebileceği gibi ayrı ayrı fatura ve sevk irsaliyesi de düzenlenebilecektir. İrsaliyeli fatura düzenlenmesi halinde ayrıca sevk irsaliyesi aranmayacaktır. Teslim edilen malın alıcı tarafından taşınması veya taşıttırılması halinde ise sevk irsaliyesi alıcı tarafından tanzim edilecektir. Aynı müessesinin birden çok iş yerinin veya şubelerinin bulunması ve bunlar arasında mal sevkiyatının yapılması halinde, bu taşıma işlemleri için yalnızca sevk irsaliyesi düzenlenmesi yeterli olacaktır. İrsaliyeli fatura mükellefler tarafından anlaşmalı matbaalarda fatura ölçülerinde bastırılacaktır. Bununla birlikte, irsaliyeli faturanın altında, Bu belgenin sevk edilen malla birlikte bulunması halinde ayrıca sevk irsaliyesi aranmaz. İfadesine yer verilecektir. Malı satan mükellefler irsaliyeli faturayı en az üç örnek olarak düzenleyeceklerdir. En az üç nüsha düzenlenmeyen irsaliyeli faturalar hiç düzenlenmemiş sayılacaktır. SONUÇ Ekonomik yapılanmanın bir sonucu olarak fatura, sevk irsaliyesi ve irsaliyeli fatura kavramları vergi yasalarımıza ve ticari hayata girmiştir. Vergi yasaları ile bu belgelerin birer tevsik aracı oldukları belirlenmiş, düzenlenme şekli ve kullanım esasları belirli şartlara bağlanmıştır. Buna göre fatura malın teslimi sırasında düzenlenebileceği gibi bazı hallerde bir süre önce veya bir süre sonra da düzenlenmesi mümkündür. Ancak, mal veya hizmetin tesliminden en geç yedi gün içinde düzenlenmesi zorunludur. Diğer özellikli bir konu ise faturanın yabancı para birimine göre de düzenlenmesinin mümkün olduğudur. Sevk irsaliyesi ise alım satıma konu malların sevkinde düzenlenmesi gereken bir belgedir. Faturalı irsaliye düzenlenmesi durumunda ayrıca bir sevk irsaliye düzenlenmesi gerekmeyecektir. KAYNAKÇA - Vergi Usul Kanunu, md. 230-232, md.215. - 2009 Beyanname Düzenleme Klavuzu, s:915-935 - Talha APAK, YMM, Fatura Sevk irsaliyesi irsaliyeli Fatura Hakkında Yasal Düzenlemeler ve Uygulama Esasları 2004, İstanbul - Dr. Murat CEYHAN, SMMM, Vergi Mevzuatı Açısından Yabancı Para Birimi Üzerinden Düzenlenen Faturalar 2008 - Dr. Murat CEYHAN, Hukuki Sonuçları Açısından Fatura Düzenleme Zamanı, 2005