26.2.2007 / Ali İhsan Esmeroğlu
Giriş: Günümüz ekonomisinde işletmeler nakit fazlalıklarını esas faaliyetlerinin yanı sıra ihraççı şirketlerden, aracı kuruluşlardan ya da menkul kıymet borsalarından menkul kıymet almak suretiyle değerlendirebilmektedirler. Söz konusu menkul kıymetlerin Vergi Usul Kanununa göre değerleme hükümlerine tabi tutulması öteden beri tartışma konusu olmuştur. Maliye Bakanlığı 4369 sayılı Kanunla menkul kıymetlerde değerleme ölçüsünü değiştirmiş olup, konuya açıklık getirmek için aynı zamanda bir tebliğ taslağı hazırlamıştır. Önümüzdeki günlerde söz konusu tebliğ taslağının yayınlanması beklenmektedir. 1. Menkul kıymetlerin değerlemesinde alış bedeli: Vergi Usul Kanununun 279 uncu maddesinde hisse senetleri ile portföyünün en az %51�i Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri öteden beri uygulandığı üzere alış bedeliyle değerlenecektir. Alış bedeliyle değerleme yapılırken, alışla ilgili giderler maliyete aktarılmayacak olup, katılma belgelerinin dövizli olarak alınması halinde de ortaya çıkan kur farkları maliyete dahil edilmeyecektir. 2. Menkul kıymetlerin değerlemesinde borsa rayici: Portföyünün en az %51�i Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri dışında kalan menkul kıymetlerin borsa rayici ile değerleneceği hükme bağlanmıştır. (VUK Md.279) Ancak, değerlemesi yapılacak menkul kıymet için, borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı olarak oluştuğu anlaşılırsa, borsa rayici yerine menkul kıymetin alış bedeline, değerleme gününe kadar oluşan gelirin eklenmesi suretiyle bulunacak tutar esas alınacaktır. Vergi Usul Kanununun 263 üncü maddesinde, borsa rayicinin oluşumunda normal dalgalanmalar dışında bariz kararsızlıklar görülen hallerde, son işlem günü yerine değerlemeye takaddüm eden 30 gün içindeki ortalama rayici, borsa rayici olarak esas aldırmaya Maliye Bakanlığının yetkili olduğu hükmü bulunmaktadır. Buna göre Maliye Bakanlığı'nca aksi yönde bir düzenleme yapılmadığı sürece, borsada son muamele gününde oluşan rayiç esas alınmak suretiyle değerleme yapılacaktır. Ancak daha sonra yapılacak vergi incelemeleri ile borsada oluşturulan rayicin muvazaalı olduğu anlaşılırsa Vergi Usul Kanunu hükümleri çerçevesinde gerekli tarhiyatların yapılacağı açıktır. Sonuç: Sonuç olarak menkul kıymetlerin değerlemesinde; dikkate alınması gereken iki husus vardır: Ø Hisse senetleri ile portföyünün en az %51�i Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle, Ø Bunların dışında kalan menkul kıymetlerin ise borsa rayici ile değerlenecektir. Borsa rayici ile yapılacak değerlemelerde rayicin muvazaalı olması durumunda inceleme elemanları tarafından gerekli tarhiyatlar yapılacaktır.