19.3.2007 / Ali İhsan Esmeroğlu
Giriş: Şirketlerin dışındaki vergi mükelleflerinin önemli bir kısmı Mart ayında vergi idaresi ile buluşarak bir önceki yılın hesabını vermek üzere beyannamelerini sunarlar. Bu mükelleflerin sayıca en kalabalık kısmını gayrimenkul sermaye iradı (GMSİ) elde edenler oluşturmaktadır. 2006 yılında elde edilen gayrimenkul sermaye iratlarının vergilendirilmesi ve beyanı makalemizin konusunu oluşturmaktadır. 1. Gayrimenkul Sermaye İradının Tanımı: Gelir Vergisi Kanununun 70 inci maddesinde yazılı mal ve hakların (Arazi, bina, haklar, motorlu taşıtlar vs.) kiraya verilmesinden elde edilen gelirler �gayrimenkul sermaye iradı� olarak adlandırılırlar ve belli koşullarda gelir vergisine tabi tutulurlar. 2. Gayrimenkul Sermaye İradına Konu Mal ve Haklar: Gelir Vergisi Kanununun 70 inci maddesinde hangi mal ve hakların kiraya verilmesinden elde edilecek gelirlerin GMSİ olarak vergilendirieleceği sekiz bent halinde sayılmıştır.
Yukarıda yazılı mallar ve haklar ticarî veya zirai bir işletmenin aktifinde yer alıyorsa bunlardan edilen edilecek gelir ticari veya zirai kazanç olarak kabul edilecektir. Tüccarlara ait olsa dahi, işletmeye dahil bulunmayan gayrimenkullerle haklar hakkında bu bölümdeki hükümler uygulanır. 3. Gayrimenkul Sermaye İradında Hasılat: Mükelleflerce bir takvim yılı içinde o yıla veya geçmiş yıllara ait olarak nakden veya aynen tahsil edilen kira bedelleri o yılda elde edilmiş gelir kabul edilecektir. Örneğin: 2003, 2004 ve 2005 yılları kira gelirleri topluca 2006 yılında tahsil edilirse; 2006 yılının geliri olarak dikkate alınacaktır. Ancak, gelecek yıllara ait olup peşin tahsil edilen kira bedelleri, ilgili yılın geliri olarak kabul edilerek ilgili yıllarda beyan edilir. Örneğin: 2006, 2007 ve 2008 yılları kira gelirleri topluca 2006 yılında tahsil edilirse; her yıla ait kira bedeli ilgili yılda beyan edilecektir. Döviz cinsinden kiraya verme işlemlerinde tahsilatın yapıldığı tarihteki T.C. Merkez Bankası döviz alış kuru esas alınarak gayri safi hasılat belirlenir. Kiranın ayni olarak alınması halinde, tahsil edilen kiralar Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre emsal bedeli ile paraya çevrilir. 09/07/2004 tarihinde 25 no.lu Gelir Vergisi Sirkülerinde belirtildiği üzere, kiracıların kira bedellerini ödememeleri nedeniyle açılan davalar sonucu verilen yargı kararlarında, kira bedelinin yanı sıra yasal faiz ödenmesine de karar verilmiş olması halinde, tahsil edilen kira bedelinin gayrimenkul sermaye iradı, faiz gelirinin ise menkul sermaye iradı olarak vergilendirilmesi gerekir. Söz konusu sirkülerde, mahkeme yoluyla tahsil edilen kira gelirleri için ödenen mahkeme masraflarının kira gelirinin tespitinde gider olarak indirilmesi gerçek gider usulünü seçme şartına bağlanmıştır. Mükelleflerin, beyannamelerine dahil ettikleri gayrimenkul sermaye iradı gelirleri için gerçek gider usulünü seçmeleri halinde, yargı kararına göre icra kanalıyla tahsil ettikleri kira bedelleri üzerinden icra idaresince icra masrafları karşılığı kesilen tutarları kiraya verilen malların idare gideri olarak indirim konusu yapabileceklerdir. Götürü gider yönteminin seçilmesi durumunda ise bu masrafların indirim konusu yapılması mümkün değildir. 4. Emsal Kira Bedeli Esası: Kira bedelinin hiç olmaması veya düşük olması halinde, �emsal kira bedeli� esas alınır. Buna göre; - Kiraya verilen gayrimenkulün kira bedelinin emsal kira bedelinden düşük olması, - Gayrimenkulün bedelsiz olarak başkalarının kullanımına bırakılması, hallerinde emsal kira bedeli esası uygulanacaktır. Kiraya verilen bina ve arazilerde emsal kira bedeli, varsa yetkili özel makamlarca veya mahkemelerce saptanmış kira bedelidir. Böyle bir makam yoksa, o bina ya da arazi için kira takdiri veya tespiti yapılmamışsa; emsal kira bedeli, emlâk vergisi değerinin %5�idir. Örneğin: bir kimse, emlak vergisi değeri 100.000 YTL olan bir apartman dairesini arkadaşına kirasız (bedelsiz) olarak vermişse; kira geliri elde etmediği halde, emsal kira bedeli (100.000 x %5)= 5.000 YTL olacaktır. Bina veya arazi dışında kalan mal ve haklarda emsal kira bedeli, bunların maliyet bedelinin %10�udur. Bu bedel bilinmiyorsa, Vergi Usul Kanununun servetlerin değerlemesi hakkındaki hükümlerine göre belli edilen değerlerinin %10�udur. 5. Emsal Kira Bedelinin Uygulanmayacağı Haller: Aşağıda belirtilen hallerde emsal kira bedeli esası uygulanmaz: - Boş kalan gayrimenkullerin korunması amacıyla bedelsiz olarak başkalarının kullanımına bırakılması, - Binaların mal sahiplerinin çocuklarının, anne ve babalarının veya kardeşlerinin ikâmetine tahsis edilmesi (Ancak, bu kimselerin ikâmetine birden fazla konut tahsis edilmişse bu konutların yalnız birisi hakkında emsal kira bedeli hesaplanmaz), - Mal sahibi ile birlikte akrabaların da aynı evde veya dairede oturması, - Genel bütçeye dahil daireler ve katma bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyeler ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan kiralamalar, - Ayrıca, emsal kira bedelinden düşük olan kira gelirinin; kira sözleşmesi, ödemeye ilişkin banka dekontu veya havale makbuzu gibi ispat edici vesikalara dayanılarak tevsik edilmesi halinde emsal kira bedeli karşılaştırılması yapılmayacaktır. 6. Kira Gelirinden İndirilebilecek Giderler: Gayrimenkul sermaye iradında safi iradın saptanması için, kira gelirlerinden indirilecek giderler konusunda seçilebilecek iki yöntem vardır. Ø Gerçek Gider Yöntemi Ø Götürü Gider Yöntemi Götürü veya gerçek gider yönteminin seçimi, taşınmaz malların tümü için yapılır. Bunlardan bir kısmı için gerçek gider, diğer kısmı için götürü gider yöntemi seçilemez. 6.1.Gerçek Gider Yöntemi: Gerçek gider usulünde, gayrisafi hasılattan indirilecek giderler Gelir Vergisi Kanunu�nun 74 ncü maddesinde belirtilmiştir. Bu usule göre gayrisafi hasılattan indirilebilecek giderler aşağıdaki gibidir: 1. Kiraya veren tarafından, kiraya verilen gayrimenkul için ödenen; aydınlatma, ısıtma, su ve asansör giderleri, 2. Kiraya verilen malların idaresi için yapılan ve gayrimenkulün önemi ile mütenasip olan idare giderleri, 3. Kiraya verilen mal ve haklara ait sigorta giderleri, 4. Kiraya verilen mal ve haklar dolayısıyla yapılan ve bunlara sarf olunan borçların faizleri ile konut olarak kiraya verilen bir adet gayrimenkulün iktisap yılından itibaren 5 yıl süre ile iktisap bedelinin %5�i (iktisap bedelinin %5�i tutarındaki bu indirim, sadece ilgili gayrimenkule ait hasılata uygulanacak, indirilmeyen kısım gider fazlalığı sayılmayacaktır. 2002 yılından önce iktisap edilen konutlar için indirimden yararlanılması mümkün bulunmamaktadır.), 5. Kiraya verilen mal ve haklar için ödenen, emlak vergisi, resim, harç ve şerefiyelerle kiraya veren tarafından belediyelere ödenen harcamalara katılma payları, 6. Amortismanlar, 7. Kiraya veren tarafından, kiraya verilen gayrimenkul için yapılan onarım giderleri ile bakım ve idame giderleri, 8. Kira ile tuttukları mal ve hakları kiraya verenlerin ödedikleri kiralar ve diğer gerçek giderler, 9. Sahibi bulundukları konutları kiraya verenlerin kirayla oturdukları konut veya lojmanların kira bedeli [Dar mükelleflerin (yurt dışında işçi olarak çalışan Türk vatandaşlarımız da dar mükellef kapsamındadır) yabancı ülkelerde ödedikleri kira bedelleri hariç], (Kirayla oturdukları konutlar için yapılan kira giderlerinin bu hükme göre indirilebilmesi için, söz konusu kira giderlerinin vergi iadesinde kullanılmamış olması gerekmektedir.) 10. Kiraya verilen mal ve haklarla ilgili olarak sözleşmeye, kanuna veya ilama istinaden ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar. Ancak, bu giderlerin vergiden istisna edilen tutara isabet eden kısmı indirilemez. Vergiye tabi hasılata isabet eden yani indirilebilecek gider kısmı aşağıdaki formül kullanılarak bulunacaktır. Vergiye Tabi Hasılat x Toplam Gider Toplam Hasılat 6.1.Götürü Gider Yöntemi: Bu yöntemle, gayrimenkul sermaye iradı sahiplerine belge toplamak yerine oluşabilecek masraflara karşılık gelecek şekilde götürü gider avantajı getirilmiştir. Ülkemizde GMSİ sahiplerinin büyük bölümü götürü gider usulünü benimsemektedir. Uygulama aşaıdaki şekilde yapılacaktır. Ø Götürü gider yöntemini seçen mükellefler, (hakları kiraya verenler hariç) kira gelirlerinden istisna tutarını düştükten sonra kalan tutarın %25�i oranındaki götürü gideri gerçek giderlere karşılık olmak üzere indirebilirler. Ø Ancak, bu usulü seçen mükellefler iki yıl geçmedikçe gerçek gider yöntemine dönemezler. 7. Beyan Edilen Gayrimenkul Sermaye İratlarından Yapılacak Diğer İndirimler: Kira geliri elde eden gayrimenkul sermaye iradı sahibi mükellefler, Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesinde yer alan ve aşağıda özetlenen bağış ve yardımlar ile harcamalarının tamamını veya belli bir tutarını verdikleri beyanname üzerinde safi iratlarından indirim konusu yapabileceklerdir. 7.1.Şahıs ve Bireysel Emeklilik Sigorta Primleri Beyan edilen gelirin (safi iradın) %10�unu (bireysel emeklilik sistemi dışındaki şahıs sigorta primleri için beyan edilen gelirin %5�ini) ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla, mükellefin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat, ölüm, kaza, hastalık, sakatlık, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta primleri ile bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları, (Sigortanın veya emeklilik sözleşmesinin Türkiye�de kain ve merkezi Türkiye�de bulunan bir sigorta şirketi nezdinde akdedilmiş, prim ve katkı payı tutarlarının gelirin elde edildiği yılda ödenmiş olması gerekir. Ayrıca, prim ve katkı tutarları gelirin elde edildiği yılda ödenmiş olmalı ve ücret geliri elde edenlerin ücretlerinin safi tutarının hesaplanması sırasında indirilmemiş olmalıdır.) 7.2.Eğitim ve Sağlık Harcamaları Beyan edilen gelirin (safi iradın) %10�unu aşmaması, Türkiye�de yapılması ve gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişilerden alınacak belgelerle tevsik edilmesi şartıyla, mükellefin kendisi, eşi ve küçük çocuklarına ilişkin olarak yapılan eğitim ve sağlık harcamaları, (Eğitim ve sağlık harcamaları nedeniyle vergi indiriminden yararlanan ücretliler, aynı harcamalarını bu hükümden yararlanarak matrahlarından indiremezler). 7.3.Okul, Yurt ve Sağlık Tesisleri İçin Yapılan Bağış ve Yardımlar Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere bağışlanan okul, sağlık tesisi ve yüz yatak (kalkınmada öncelikli yörelerde elli yatak) kapasitesinden az olmamak üzere öğrenci yurdu ile çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi, bakım ve rehabilitasyon merkezi inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesislerin inşası için bu kuruluşlara yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yapılan her türlü nakdî ve aynî bağış ve yardımların tamamı. 7.4.Diğer Bağış ve Yardımlar a - Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler, köyler ile kamu yararına çalışan dernekler ve Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflara yıllık toplamı beyan edilen gelirin (safi iradın) %5�ini (kalkınmada öncelikli yöreler için %10�unu) aşmamak üzere, makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımlar. b - Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler, köyler, kamu yararına çalışan dernekler, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflar ve bilimsel araştırma faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan ya da Kültür ve Turizm Bakanlığınca desteklenen veya desteklenmesi uygun görülen kültür ve sanat faaliyetleri, kültürel varlıkların korunması, yapımı, onarımı vb. ilişkin olarak Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesi çerçevesinde yapılan her türlü bağış ve yardımların tamamı. c - Bakanlar Kurulunca yardım kararı alınan doğal afetler dolayısıyla Başbakanlık aracılığıyla makbuz mukabili yapılan aynî veya nakdî bağışların tamamı. 8. Gayrimenkul Sermaye İradında Zarar Doğması Hali: Gayrimenkul sermaye iradına konu olan sermayenin kendisinde meydana gelen eksilmeler zarar sayılmaz ve iradın gayrisafi miktarının tespitinde gider olarak kabul edilmezler. Gayrimenkul sermaye iradının gider indirim hesabında gider fazlalığı dolayısıyla doğan zararlar, gelecek yıllarda elde edilen kira gelirinden gider olarak düşülebilir. Ancak, sahibi bulundukları konutları kiraya verenlerin kira ile oturdukları konut veya lojmanların kira bedelini indirim konusu yapması durumunda, zarar doğması halinde, bu zararın gelecek yıllarda elde edilen gayrimenkul sermaye iradından indirim konusu yapılması söz konusu değildir. 9. Gayrimenkul Sermaye İratlarında İstisna: Binaların mesken olarak kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde elde edilen hasılatın 2006 yılı için 2.200 YTL�si gelir vergisinden müstesnadır. İstisna haddi üzerinde hasılat elde edilip beyan edilmemesi veya eksik beyan edilmesi halinde, bu istisnadan yararlanılamaz. Ticari, zirai veya mesleki kazancını yıllık beyanname ile bildirmek mecburiyetinde olanlar ile gelirleri bunlar tarafından bildirilecek olanlar bu istisnadan faydalanamazlar. 10. Gayrimenkul Sermaye İratlarının Beyanı: Bir takvim yılı içinde elde edilen gayrimenkul sermaye iratları için 26 Mart 2007 akşamına kadar Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi verilmek suretiyle beyan edilecektir. Gayrimenkul sermaye iratlarının beyanının konut, işyeri ve dar mükellefler açısından ayrı ayrı incelemekte yarar vardır. 10.1.Konut Olarak Kiraya Verilen Gayrimenkullerden Elde Edilen GMSİ Beyanı: Yukarıda yapılan açıklamalar çerçevesinde tespit edilen gayri safi hasılattan öncelikle 2.200 YTL istisna tutarı düşülecektir. İstisna uygulamasında bir konuta birden fazla kişinin sahip olması ve kira gelirinin paylaşılması halinde her bir kişi için istisna ayrı ayrı uygulanacaktır. İstisna uygulandıktan sonra gerçek veya götürü gider esasına göre hesaplanan giderler düşülecek ve beyana tabi gelir bulunacaktır. 10.2.İşyeri Olarak Kiraya Verilen Gayrimenkullerden Elde Edilen GMSİ Beyanı: İşyerlerinin kiraya verilmesinden elde edilen GMSİ için istisna hükmü uygulanmayacaktır. Bu nedenle elde edilen kira gelirinden yukarıdaki esaslar dahilinde erçek veya götürü gider esasına göre hesaplanan giderler düşülecek ve beyana tabi gelir bulunacaktır. Bilindiği üzere işyerlerinin kiraya verilmesinden elde edilen gelirlere GVK�nun 94/5-a maddesi kapsamında 2006 yılında % 22 oranında gelir vergisi tevkifatına tabi tutulmuş bulunmaktadır. Basit usulde vergiye tabi olan mükelleflere yapılan kiralamalarda stopaj söz konusu olmadığından elde edilen kira gelirinin tamamı beyan edilerek vergilendirilecektir. 2006 yılında stopaja tabi tutulmuş olan işyeri kira gelirlerinin tevkifata tabi diğer gelirlerle birlikte 18.000 YTL�yi aşması halinde yıllık beyanname verilecektir. Burada dikkat edilmesi gereken husus 18.000 YTL�lik beyan sınırı hesaplanırken; beyan edilecek gelirlerden, giderler, istisnalar ile 89 ncu maddede yer alan indirimler düşüldükten sonra kalan kısım olduğudur. Yıllık beyanname verilmesi halinde beyan edilen gelir üzerinden hesaplanan gelir vergisinden yıl içinde stopaj yoluyla ödenen gelir vergisi mahsup edilecektir. 10.3.Dar Mükelleflerin Elde Ettiği GMSİ Beyanı: Türkiye�de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler (çalışma veya oturma izni alarak 6 aydan daha fazla bir süredir yurtdışında yaşayan Türk vatandaşları bu kişilere dahildir) Türkiye�de elde ettikleri kazanç ve iratlar bakımından dar mükellefiyet esasında vergilendirilirler. Bu kapsamda vergilendirilen mükelleflerden, Türkiye�de elde ettiği beyana tabi geliri, sadece gayrimenkul sermaye iradından ibaret olanlardan; Ø Bir takvim yılı içinde elde ettiği konut kira geliri istisna tutarını [2006 yılı için 2.200 Yeni Türk Lirasını] aşanlar, Ø Bir takvim yılı içinde elde ettiği, tevkifata ve istisna uygulamasına konu olmayan gayrimenkul sermaye iratları, Ø Diğer mal ve haklardan kira geliri elde edenler, sadece kira geliri beyannamesi vereceklerdir. Bu kapsamda vergilendirilen mükelleflerden, Türkiye�de tevkif (vergi kesintisi) suretiyle vergilendirilmiş olan kira geliri elde eden mükellefler, tevkif edilmiş kira gelirlerinin tutarı ne olursa olsun beyanname vermeyecekler ve diğer gelirleri dolayısıyla beyanname vermeleri halinde de bu gelirlerini beyannameye dahil etmeyeceklerdir. 11. Gayrimenkul Sermaye İratlarında Örnek Beyanlar: Örnek-1 : Mükellef Hasan B. İzmir�de bulunan dairesini konut olarak kiraya vermiş ve 2006 yılında 12.000 YTL kira geliri elde etmiştir. Beyana tabi başka bir geliri bulunmayan mükellef, götürü gider usulünü benimsemiştir. Mükellefin kira gelirine ilişkin gelir vergisi aşağıdaki gibi hesaplanacaktır.
Örnek-2 : Mükellef Hasan C. Ankara�da bulunan dairesini konut olarak kiraya vermiş ve 2006 yılında 15.000 YTL kira geliri elde etmiştir. Beyana tabi başka geliri olmayan mükellef, gerçek gider yöntemini seçmiş olup, bu konut ile ilgili gerçek giderleri toplamı 4.500 Yeni Türk Lirasıdır. (Gerçek gider usulünü seçen mükellefler, vergiden istisna edilen kısma isabet eden giderleri hasılatlarından gider olarak indiremeyecekler, sadece vergiye tabi hasılata isabet eden giderleri indirebileceklerdir. Bunun için toplam gider tutarından vergiye tabi hasılata isabet eden kısmının hesaplanması gerekir. Vergiye tabi hasılata isabet eden gider aşağıdaki formüle göre hesaplanacaktır.)
Mükellefin kira gelirine ilişkin gelir vergisi aşağıdaki gibi hesaplanacaktır.
Örnek-2 : Mükellef Hasan D. İzmir�de bulunan dairesini konut olarak kiraya vermiş ve 2006 yılında 20.000 Yeni Türk Lirası kira geliri elde etmiştir. Mükellef 2006 yılı içinde bireysel emeklilik sistemine 1.500 YTL katkı payı ödemiş ve Karşıyaka Devlet Hastanesi�ne 2.000 YTL nakit olarak bağışta bulunmuştur. Beyana tabi başka geliri bulunmayan mükellef, götürü gider yöntemini seçmiştir. Mükellefin kira gelirine ilişkin gelir vergisi aşağıdaki gibi hesaplanacaktır
*Bireysel emeklilik sistemine ödenen 1.500 YTL katkı payının indirim konusu yapılabilecek yıllık toplam tutarı beyan edilen gelirin (safi iradın) %10�u (13.350 x %10) olan 1.335 YTL�yi aşamayacağından sadece 1.335 YTL�lik kısmı indirim konusu yapılabilecektir. ** Okul, yurt, sağlık tesisleri ve huzurevleri için genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere yapılan bağışların tamamı indirim konusu yapılabilecektir. Bu nedenle örneğimizdeki, devlet hastanesine nakit olarak yapılan 2.000 YTL bağışın tamamı indirim konusu yapılabilecektir.