2.4.2007 / Halil Ergün
213 sayılı Vergi Usul Kanunu�nun 328. ve 329. maddeleri yenileme fonuna ilişkin düzenlemeler getirmekte ve bu maddeler gereğince belli şartların yerine getirilmesi halinde mükellefler vergi ertelemesi rejiminden faydalanabilmektedirler. Vergi Usul Kanunu 328. ve 329. maddelerinde yenileme fonu rejiminden faydalanılabilecek iki hal düzenlenmiştir.Bu hallerden ilki amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılmasına diğeri ise bu kıymetlerin yangın,deprem, sel, su basması gibi doğal afetler nedeniyle tamamen veya kısmen ziyaa uğramasına ilişkindir. Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılması halinde elde edilen kar yada doğal afetler nedeniyle bu iktisadi kıymetlerin ziyaa uğraması halinde alınan sigorta tazminatı karşılığında hesaplanan fazlalık bilançonun pasifinde özel bir fon hesabında azami 3 yıl vergileme dışı bırakılır. �Her ne sebeple olursa olsun� bu süre içinde kullanılmamış olan karların, üçüncü yılın vergi matrahına ekleneceği belirtilmiştir. İşte burada 3 yıllık sürenin nasıl tespit edileceği sorunu karşımıza çıkmaktadır. Vergi idaresi 3 yıllık sürenin hesaplanmasında satışın yapıldığı yılı sürenin başlamasında ilk yıl olarak dikkate almaktadır. Örneğin 2000 yılında satılan iktisadi kıymet 2002 yılı sonuna kadar yenilenmez ise fona ayrılan satış karı 2002 yılı matrahına ilave edilecektir. Danıştay ise 3 yıllık sürenin satışı takip eden yıldan itibaren başlayacağı yönünde kararlar vermektedir. Bu durumda ise; 2000 yılında satılan iktisadi kıymet 2003 yılı sonuna kadar yenilenmez ise satış karı 2003 yılının matrahına dahil edilecektir. Vergi Usul Kanunu�nun 328. maddesinde belirtilen şekilde iktisadi kıymet satışından doğan kazancın yenileme fonuna alınması halinde bu tutar, yeni iktisap edilen iktisadi kıymet için ayrılan amortismandan mahsup edilir. Kanunun bu düzenlemesi ile amaçlanan mükelleflerin teknolojiye ayak uydurmalarını ve ekonomik ömrünü tamamlamış iktisadi kıymetlerinin yenilenmesi yoluyla verimliliğin artırılmasını sağlamaktır. Yenileme fonu uygulamasından yararlanmak isteyen mükelleflerin belli şartları yerine getirmiş olması gerekmektedir. Bu şartlar: 1. Bilanço Usulüne Göre Defter Tutulması Vergi Usul Kanunu�nun 328. ve 329. maddelerinde geçen �pasifte geçici bir hesapta azami üç yıl süre �� tabiri, yenileme fonundan ancak bilanço usulünde defter tutan mükelleflerin yararlanabileceğini göstermektedir. 2. Sabit Kıymetin Yenilenmesinin Zorunlu Olması Ya Da Bu Konuda İşletmeyi Yönetenlerce Karar Alınıp Girişimde Bulunulması Yenileme fonu ayrılması için aranan bir diğer şart da satılan veya elden çıkarılan iktisadi kıymetin yenilenmesinin zorunlu bulunması veya elden çıkarılan iktisadi kıymetin yenilenmesinin zorunlu bulunması veya işletmeyi idare edenlerce ilgili sabit kıymetin yenilenmesi konusunda karar verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olmasıdır. Dikkat edileceği üzere işletme için söz konusu iktisadi kıymetin yenilenmesi zorunlu ise bu durumda idarecilerin konuya ilişkin kararı ve teşebbüse geçilmiş olması şartı aranmaz. Ancak anılan kıymetin mevcudiyeti işletme için zorunluluk arz etmiyorsa yenileme fonu ayrılabilmesi için idarecilerin konuya ilişkin karar vermiş olması ve teşebbüse geçmiş olmaları gerekmektedir. 3. Yeni Satın Alınacak İktisadi Kıymetin Daha Önce Satılan Kıymetle Aynı Nitelikte Olması Sabit kıymetlerin satışında doğan karın yenileme fonuna alınabilmesi, fonun aynı neviden bir iktisadi kıymetin alınmasına tahsis edilmesi halinde mümkündür. Yenileme fonuna alınan karla, satılan veya zayi olan kıymetin yenilenmesi amaçlanmıştır. Bununla beraber, yenileme sırasında teknolojik gelişmeler ve müessese ihtiyaçlarının gerektirdiği bazı değişiklikler olabilir. Önemli olan kıymetin tahsis edileceği hizmetin aynı olmasıdır. Aksi durumda yenileme fonu uygulamasından yararlanılması söz konusu olamayacaktır. Yenileme Fonu Uygulamasına İlişkin Muhasebe Kayıtları: Örnek: X Sigorta Şirketine 2.300 YTL değerle sigorta ettirilen makine su basması sonucu hasara uğramıştır. Bu makinenin kayıtlı değeri 4.000 YTL ve ayrılmış birikmiş amortisman tutarı da 2.400 YTL dır. Sigorta 2.300 YTL tutarındaki tazminatı ödemiştir. Dönem sonunda yapılan envanterde bu olayın henüz kayıtlara geçmediği tespit edilmiş, makinenin şirkete gerekli olması nedeniyle doğan farkın yenileme fonuna alınması kararlaştırılmıştır. Bu açıklamalara göre muhasebe kayıtları şu şekilde yapılacaktır. _______________________ / _____________________ 100 Kasa 2.300 257 Birikmiş Amortismanlar 2.400 257.01. Tesis, Makine ve Cihazlar 253 Tesis, Makine ve Cihazlar 4.000 549 Özel Fonlar 700 ______________________ / ________________________ Hasara uğrayan makinenin sigorta tazminatının alınması ve yenileme fonu ayrılması Üç yıl içinde ayrılan yenileme fonu tahsis edilerek yeni makinenin 6.000 YTL karşılığı peşin olarak alındığını kabul edelim. ______________________ / ________________________ 253 Tesis, Makine ve Cihazlar 6.000 100 Kasa 6.000 ______________________ / ________________________ Yeni makine alımı Yeni makine alındığında 549 Özel Fonlar hesabında bir değişiklik olmamıştır. Ancak dönemin sonundan başlayarak ayrılacak amortismanlar 549 Özel Fonlar hesabından mahsup edilecektir. Şöyle ki amortisman oranı %10 ise yeni makinenin alındığı yılda şu kayıt düşülür. ________________________ / _______________________ 549 Özel Fonlar 600 549.01 Yenileme Fonu 257 Birikmiş Amortismanlar 600 257.01 Tesis,Makine ve Cihazlar _________________________ / _______________________ 6.000 YTL değerindeki yeni makinenin %10 amortismanı İkinci yılın sonunda amortisman tutarı, fonun kalan kısmını aştığında ise şu kayıt düşülür. ________________________ / ________________________ 549 Özel Fonlar 100 549.01 Yenileme Fonu 730 Genel Üretim Giderleri 500 257 Birikmiş Amortismanlar 600 257.01 Tesis, Makine ve Cihazlar _____________________________ / _____________________ 6.000 YTL değerindeki yeni makinenin %10 amortisman kaydı