25.5.2018 / Bülent Çakar
CARİ AÇIK NEDİR, NEDEN ÖNEMLİDİR Bülent ÇAKAR 21.05.2018 Basit anlatımıyla, bir ülkenin ekonomisinin büyümesi demek, o ülkede belli bir zaman diliminde üretilen mal ve hizmet miktarının artması demektir. Üretilen mal ve hizmet miktarı artmış ise, bu mal ve hizmeti üreten faktörlerin gelirleri de artmış demektir. Yani ücretli çalışanların (işçinin), sermaye sahibinin (işverenin) ve gayrimenkul sahiplerinin geliri de artacaktır. Mal ve hizmet üretiminin artması için, yeni fabrikalar, işyerleri, yani yatırımların yapılması, yatırım için de, ürettiğiniz mal ve hizmetin tamamını tüketmeyip bir kısmını tasarruf etmiş olmanız gerekir. Eğer yeteri kadar tasarrufunuz yoksa, yeni yatırım için borçlanmanız şarttır. İşte tasarruf açığı olan ülkelerin büyümek için başvurduğu iç ve dış borçlanma, aynı zamanda cari açığın veya bütçe açığının büyümesine neden olmakta ve bunların doğru yönetilmesini gerektirmektedir. Aksi takdirde o ekonominin istikrarı tehlikeye girer. Cari işlemler dengesi dediğimiz şey, bir ekonominin, yurtdışındaki başka ekonomiler ile yaptığı işlemlerin, başka bir anlatımla, döviz girdisi ile döviz çıktısının dengesidir. Cari İşlemler Dengesinde üç ana kalem bulunmaktadır. Cari İşlemler Hesabı, Sermaye Hesabı, Finans Hesabı. Cari İşlemler Hesabı ve Sermaye Hesabının toplamının her zaman Finans Hesabı kalemine eşit olması gerekmektedir. Diğer bir deyişle bu hesapların artı veya eksi bakiyesinin sonuçları finans hesabında yer alır. Ancak, verilerin değişik kaynaklardan elde edilmesi, değerleme, ölçme ve kayıt zamanı farklılıkları nedeniyle, oluşan farklar Net Hata ve Noksan (NHN) kalemine “kalıntı” şeklinde yansımaktadır. Bu kalem, finans hesabından, cari işlemler hesabı ve sermaye hesabının çıkarılmasıyla elde edilmektedir. Cari İşlemler Dengesinin en önemli kalemleri, Cari İşlemler Hesabı altında yer alan ihracat ve ithalat ile hizmet ihracatı ve hizmet ithalatı dengesidir. Eğer cari işlemler açığı söz konusu ise, bu açık öncelikle sermaye ve finans hesabı fazlası ile dengelenir. Sermaye ve finans hesabı fazlasının cari işlemler açığını tam olarak finanse edememesi halinde ise, kalan kısım merkez bankasındaki resmi rezervler ile finanse edilir ve bu durumda resmi rezervlerde azalma meydana gelir. Cari işlemler açığı olan bir ülke, gerek doğrudan yatırımlar gerek portföy yatırımları veya diğer finansal kalemleri kullanmak suretiyle yurtdışından tasarruf ithal ediyor demektir. Sermaye hareketleri dengesi esasen, yurtiçindeki faizler ile yurtdışındaki faizlerin göreli seviyelerine göre belirlenir. Riskin aynı olduğu varsayımıyla, bir ülkedeki faizlerin dış dünyadan daha yüksek olması durumunda mali sermaye bu ülkeye yönelecek ve sermaye hareketleri dengesi fazla verecektir. Diğer bir deyişle, aslında cari açık, sermaye hesabı dengesi veya resmi rezervler ile kapatılmaktadır. Ödemeler dengesinin dengede olması ise, cari hesap dengesinin sermaye ve finans hesabı dengesi ile dengelenmesi ve dolayısıyla da resmi rezervler hesabı dengesinin fazla ya da açık vermemesidir. Türkiye’de kullanılan ödemeler dengesi tablosu aşağıdaki gibidir: ÖDEMELER DENGESİ (Milyon USD) 2010 2011 2012 CARİ İŞLEMLER HESABI -45.447 -75.092 -48.504 İhracat (FOB) 120.902 143.396 163.221 İthalat (FOB) -177.315 -232.535 -228.553 Mal Dengesi -56.413 -89.139 -65.332 Hizmetler Dengesi: Gelir 36.279 40.668 43.150 Hizmetler Dengesi: Gider -19.621 -20.538 -20.548 Mal ve Hizmet Dengesi -39.755 -69.009 -42.730 Gelir Dengesi: Gelir 4.477 3.952 5.034 Gelir Dengesi: Gider -11.692 -11.793 -12.191 Mal, Hizmet ve Gelir Dengesi -46.970 -76.850 -49.887 Cari Transferler 1.523 1.758 1.383 SERMAYE HESABI -51 -25 -44 FİNANS HESABI 59.061 66.698 70.172 Yurtdışında Doğrudan Yatırım -1.464 -2.349 -4.074 Yurtiçinde Doğrudan Yatırım 9.036 16.047 13.016 Portföy Hesabı (Varlıklar) -3.524 2.688 2.657 Portföy Hesabı (Yükümlülükler) 19.617 19.298 38.132 Diğer Yatırımlar (Varlıklar) 7.012 11.136 -569 Diğer Yatırımlar (Yükümlülükler) 28.384 19.878 21.010 Cari, Sermaye, Finansal Hesaplar 13.563 -8.419 21.624 NET HATA VE NOKSAN 1.405 9.433 1.197 GENEL DENGE 14.968 1.014 22.821 REZERV VARLIKLAR -14.968 -1.014 -22.821 Resmi Rezervler -12.809 1.813 -20.814 Uluslararası Para Fonu Kredileri -2.159 -2.827 -2.007 Bilgi için: GSYH 731.600 774.000 786.000 Cari Açık GSYH (%) -6,2 -9,7 -6,0 12 Aylık Bazda Cari Açık -45.447 -75.092 -46.935 Kaynak:Mahfi Eğilmez/Kendime Yazılar Tablodan görüleceği üzere, 2010, 2011 ve 2012 yıllarında cari işlemler hesabı hep açık vermiş ve bu açık finans hesabı ile kapatılmış, resmi rezervler kullanılmamıştır. Tabloda dikkat çeken bir diğer husus, cari açığın gayri safi yurtiçi hasılaya oranının da yer alması olup, bu oran, bir ekonominin ne kadar istikrarlı veya kırılgan olduğunu gösteren önemli bir göstergedir. Gelecek yazımızda cari açığı yayınlanmış güncel rakamlar ile irdelemeye devam edeceğiz.