Makaleler

TİCARET KORİDORU SAVAŞLARI

26.9.2023 / Adnan YILDIRIM

Adnan YILDIRIM 

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)

TİCARET KORİDORU SAVAŞLARI

ABD’de Trump’ın başkan seçilmesi sonrasında, 2017’den itibaren küresel ekonominin gündemine giren ticaret savaşlarının yerini bugünlerde ticaret koridoru savaşları almış görünmektedir. Rusya ve Çin devlet başkanlarının katılmadığı G20 zirvesi bu yıl 09-10/Eylül/2023 tarihlerinde, Hindistan’ın ev sahipliğinde Yeni Delhi’de yapıldı. Zirvenin rutin gündeminde öne çıkan maddesi, Afrika Birliğinin üyeliğe kabulü oldu. Zirvenin şüphesiz en flaş konusu ise Abd, Hindistan, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, İtalya, Fransa, Almanya ve Avrupa Birliği arasında imzalanan “IMEC-Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Ekonomik Koridoru” mutabakat zaptı (MoU) oldu diyebiliriz. Uluslararası basında anlaşmanın gerekçesi, içeriği ve geleceği hakkında çeşitli değerlendirmeler yapıldı. Esasen mutabakat zaptı öncesinde anlaşmayı imzalayan taraflarca hiç açıklama yapılmamış olması, anlaşma sırasında ve sonrasında yapılan açıklamaların ise projenin geneliyle ilgili olup detay içermemesi dikkate alındığına koridorun henüz fikir projesi aşamasında olduğu anlaşılmakta; bu nedenle bu aşamada yapılan değerlendirmeler de genel mahiyette olabilmektedir.

IMEC Koridoru

Ekonomik, ulaşım ve siyasi içerikli IMEC koridoruyla ilgili Beyaz Saraydan yapılan açıklamaya göre ulaşım koridoru, Hindistanı Basra Körfezine bağlayan doğu koridoru ve Basra Körfezini Avrupa’ya bağlayan kuzey koridoru olmak üzere iki ayrı koridordan oluşacaktır. Koridorun uzunluğu yaklaşık 5.000 km’dir. Koridor tamamlandığında; mevcut deniz ve karayolu taşımacılığı rotalarını desteklemek için güvenilir ve uygun maliyetli bir sınır ötesi gemi taşımacılığı+demiryolu bağlantıları içeren transit taşımacılık ağıyla mal ve hizmetlerin Hindistan, BAE, Suudi Arabistan, Ürdün, İsrail ve Avrupa’ya taşınması, Avrupa’dan da transit geçişi sağlanacaktır. Özetle koridor ile Körfez coğrafyasında demiryolu ağı inşa edilecek, koridor üzerindeki limanların kapasitesi artırılacak, yeni limanların inşası söz konusu olabilecektir. Koridorun devreye girmesi halinde ise nakliye süresi ile maliyetlerinin azalması, yeni işler yaratması ve taşıma ağının geçtiği yerlerde verimliliği artırması gibi beklentiler vardır.

IMEC koridoru ile ilgili değerlendirmeler aşağıdaki başlıklardan oluşmaktadır.

• Koridor, ABD’nin küresel hedeflerini gerçekleştirme politikalarına uygun planlanmıştır. ABD bölgeyi, küresel hedeflerine göre şekillendirmeye çalışmaktadır. Projenin kazananı, ABD’ye ek olarak Orta Doğunun ve Güney Asya’nın büyük oyuncuları olacaktır.
• ABD tarafından benzer bir koridor girşimi daha önce Afrika’da Kongo (DRC) Katanga eyaletinden başlayıp Zambiya’daki bakır kuşaktan geçen ve Angola’daki Lobitoya uzanan Trans Afrika Koridoru olarak planlanmıştır.
• Koridor girişiminin amacının, küresel ticareti ve ticaret yollarını yeniden tasarlamak olduğunu iddia edenlere göre koridorun ana hedefi, Çin tarafından 2013’te lanse edilen, 150’den fazla ülke yada kuruluşu ilgilendiren BRI-Bir Kuşak Bir Yol projesine alternatif taşımacılık hattı oluşturulmaya çalışılmasıdır. Amaç BRI’ın önemini azaltmaktır.
• Orta Doğuda başta Suudi Arabistan olmak üzere bölge ülkelerinin İsrail ile siyasi ve ekonomik ilişkileri artırılmaya çalışılmaktadır. İmzalayan ülkeler dışındaki bölge ülkelerinin değerlendirmelerini görmek gerekecektir. Koridorun Süveyş Kanalına muhtemel etkisi de tartışılacaktır. Türkiye koridora olumlu yaklaşım göstermemiş, IMEC yerine Basra körfezinden başlayıp Türkiye’ye bağlanan Kalkınma Yolu projesine desteğini açıklamış, Türkiye’nin içinde olmadığı ekonomik koridorun olmayacağını belirterek bölge ülkeleri ile girişim başlatmıştır.
• Koridorla ilgili G20 zirvesi öncesinde somut proje çalışması yapılmadığı anlaşılıyor. Koridor boyunca yapılacak demiryolu, liman vd yatırımların maliyetleri, süresi ve finansmanının nasıl sağlanacağı henüz belirsizdir. Koridorun verimli olup olmayacağı ilgili ülkelerin detaylı çalışmaları ile yapılacak yatırımların fizibilite çalışmaları sonrasında ortaya çıkacaktır.
• Koridor yatırımlarının finansmanın, PGII-Küresel Altyapı Yatırımları Ortaklığının bir parçası olarak düşünüldüğü anlaşılmaktadır.
• Koridorun Orta Doğuda liderliğini üstlenen Suudi Arabistan ve BAE henüz yeni BRICS üyesi olmuşlardır. Suudi Arabistan ve İran birkaç ay önce Çin arabuluculuğuyla ve Çin’de barıştılar. Bir yandan IMEC ile ABD ile diğer yandan da Çin ile iyi ilişkiler geliştirebilmek bölge ülkeleri bakımından iddialı bir girişim olarak değerlendirilmektedir. Benzer şekilde Körfez ülkelerinin Rusya ile de ortak projeleri ve ikili ticari&ekonomik anlaşmaları bulunmaktadır. Keza Hindistan da SCO bünyesinde Çin ve Rusya ile üçlü mekanizmanın parçası olup ayrıca bazı Körfez ülkeleri ile ikili özel anlaşmaları vardır.
• Koridor oluşumu sadece ekonomik ve siyasi boyutlu proje olmaktan ibaret değildir. Koridorun tarafları arasında ve güzergahındaki ülkelerde/ülkelerle muhtelif ulusal/uluslararası (vergi, gümrük, ulaşım vd konularda) yasal düzenlemelerin yapılması gerekecektir.
• Koridoru; mutabakat zaptına imza atan bölge ülkelerinin, bir tarafında ABD diğer tarafında Çin’in olduğu iki kutuplu bir dünya yerine çok kutuplu bir dünya tercihinin ürünü olarak değerlendiren açıklamalar da yapılmaktadır.

IMEC koridoru girişimiyle; global ticaret savaşlarının boyut değiştirmekte olduğu, uluslararası ticaretin farklı güzergahlardan yapılması tercihi olarak görmek yanlış olmaz. Projenin aynı zamanda jeopolitik hedefleri olduğu da açıktır. Koridorun hayata geçirilmesinin, Güney Asya, Batı Asya, Orta Doğu, Avrupa ve ABD lehine sonuçları olacaktır. Koridorun dışında kalan bölge ülkeleri ile Çin’in 10 yılı geride kalan çok boyutlu BRI projesi de zarar görebilecek yada olumsuz etkilenecektir. Önümüzdeki dönemde; koridoru hayata geçirmek isteyen ülkelerle, koridora karşı pozisyon alan ülkelerin girişimlerini yakından takip etmek gerekecektir.