25.12.2006 / Bülent Çakar
Kooperatiflerin Kurumlar Vergisinden Muaf Olma Koşulları 21 Haziran 2006 tarihinde yürürlüğe giren 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun �Muafiyetler� başlıklı 4�ncü maddesinin �k� bendinde kooperatiflerin kurumlar vergisinden muaf olabilmeleri için ana sözleşmelerinde; -sermaye üzerinden kazanç dağıtılmaması, -yönetim kurulu başkan ve üyelerine kazanç üzerinden pay verilmemesi, -yedek akçelerin ortaklara dağıtılmaması ve sadece ortaklarla iş görülmesi (Yapı kooperatiflerinin kendilerine ait arsalarını kat karşılığı vererek her bir hisse için bir iş yeri veya konut elde etmeleri ortak dışı işlem sayılmaz.) hususunda hükümler bulunması ve bu hükümlere fiilen uyulması gerekmektedir. Tüketim ve taşımacılık kooperatiflerinin muafiyetten yararlanmaları mümkün olmayıp herhalükarda kurumlar vergisi mükellefi olacaklardır. Yapı Kooperatiflerinin Durumu Yapı kooperatiflerinde mufiyet için yukarıdaki kayıt ve şartlara ek olarak; -bazı kişilere kooperatifin kuruluşundan inşaatın bitim tarihine kadar yönetim ve denetim kurullarında yer verilmemesi -yapı ruhsatı ile arsa tapusunun kooperatif tüzel kişiliği adına tescil edilmiş olması aranmaktadır. Kooperatiflerin yönetim ve denetim kurullarında yer verilmeyecek kişiler şunlardır: -söz konusu inşaat işlerini kısmen veya tamamen üstlenen gerçek kişilerle tüzel kişi temsilcileri (yani taşeron ve müteahhitler) -veya bunlarla ilişkili olduğu kabul edilen kişiler (ilişkili olma kavramı Kurumlar Vergisi Kanununun 13�ncü maddesinde sayılmış olup üstsoy, altsoy, yansoy ve 3�ncü dereceye kadar sıhri hısımları dahi kapsayacak derecede geniştir) -veya yukarıda sayılanlarla (yani müteahhit ve taşeronlar ile) işçi ve işveren ilişkisi içinde bulunanlar. 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun uygulamasında sürekli ihtilaf konusu olan, kooperatif arsasının kat karşılığı müteahhide verilip, karşılığında konut ve işyeri edinilmesinin, ortak dışı işlem sayılması maddedeki düzenleme ile son bulmaktadır. Madde hükmündeki parantez içi hükme göre yapı kooperatiflerinin, kendilerine ait arsalarını kat karşılığı vererek, her bir hisse için bir işyeri veya konut elde etmeleri, ortak dışı işlem sayılmamaktadır. Yapı kooperatiflerinde önceki Kanun hükmünde yer almayan ek şartlar için madde gerekçesinde şöyle denilmiştir: ���..günümüzde yapı kooperatifi adı altında faaliyet gösteren ancak, gerçekte "Yap-Sat İnşaat" faaliyetinde bulunarak haksız rekabete ve vergi kaybına yol açan ve kooperatifçilikten beklenen sosyal amaçlarla örtüşmeyecek şekilde faaliyet gösteren oluşumların da vergilendirilmesi amaçlanmıştır. Kişilerin karşılıklı dayanışma ve yardımlaşma amacıyla bir araya gelerek konut ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurmuş oldukları yapı kooperatifleri ise muafiyetten yararlanmaya devam edeceklerdir.� 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunun geçici 1�nci maddesine göre 2006 yılının sonuna kadar bu şartları sağlayamayan yapı kooperatiflerinin muafiyeti 1.1.2006 tarihi itibarıyla sona ermiş sayılacaktır. Kooperatiflerin Muafiyet Koşulları Arasında Üst Birliğe Girme Koşulu Var mıdır? 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu'nun 93. maddesinin 4. fıkrasında; kooperatiflerin, kooperatif birliklerinin ve kooperatif merkez birliklerinin faaliyete geçen üst kuruluşlara girmedikleri takdirde, Kurumlar Vergisi Kanunu�nun 7. maddesinin 16 numaralı bendinde yazılı kurumlar vergisi muaflığından yararlanamayacakları belirtilmiştir. 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu�nun 7/16 maddesinde ��faaliyete geçen üst kuruluşlara girmeyen kooperatifler muafiyetten yararlanamaz� hükmü yer almakta idi. Ancak 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu�nun 4. maddesinin �k� bendinde muafiyet için üst birliğe üye olunması koşulu bulunmamaktadır. Bu konuda değişik görüşler olsa da, 5520 sayılı Yeni Kurumlar Vergisi Kanunu�nda kooperatiflerin üst birliğe üye olma şartı yer almadığından, bu koşulun muafiyet için gerekli koşullardan olmadığı görüşündeyiz. Ancak, Kooperatifler Kanunu�nun 93. maddesinde yer alan bazı muafiyet ve istisnalardan yararlanabilmek için üst kuruluşa üye olma zorunluluğu hala aranılmaktadır.