20.11.2007 / Sinan Güngör
Yayımlanma Tarihi : 20.11.2007 VUK da Defter Tutmanın Amacı: Defter Tutma ile ilgili hükümler Vergi Usul Kanununun 171 ile 226 ncı maddeleri arasında düzenlenmiştir. Kanunun 171 inci maddesinde de belirtirliği üzere; Mükelleflerin;
sağlayacak şekilde defter tutmaları zorunludur. Defter tutma zorunluluğu olan veya olmayan gerçek ve tüzel kişiler VUK un 172 nci ve 173 üncü maddelerinde ayrıca belirtilmiştir. Mükelleflerin Vergi Usul Kanunu nun 175 inci maddesinde belirtildiği üzere, defterlerini ve muhasebelerini işlerinin bünyesine uygun olarak diledikleri usul ve tarzda tanzim etmekte serbest oldukları hüküm altına alınmıştır. Ancak, söz konusu fıkraya 3762 sayılı Kanun la Maliye Bakanlığı na usul ve esasları belirlemeye dair yetki verilmiştir. Defter Tutma Hadleri ve Bilanço Esasına Göre Defter Tutma: Tüccarlar defter tutma bakımından birinci ve ikinci sınıf olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Birinci sınıf tüccarlar bilanço esasına, ikinci sınıf tüccarlar ise işletme hesabı esasına göre defter tutarlar. Bir tüccarın dahil olacağı sınıf, statüsüne veya yıllık alım-satım tutarlarına göre belirlenmiştir. Vergi Usul Kanunun 177'nci maddesi hükmü gereği olarak satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan ve yıllık alımları tutarı 2007 yılı için 100.000.-YTL yi veya satışlarının tutarı 140.000.-YTL yi aşanlar, bu işler dışındaki işlerle uğraşıp, bir yıl içinde elde ettikleri gayrisafi iş hasılatı 56.000.-YTL yi aşanlar, alım satım işi ile diğer işleri birlikte yapanlarda iş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarı toplamının 100.000.-YTL yi aşanlar birinci sınıf tacir sayılmakta ve bilanço esasına göre defter tutmaları istisnalar hariç zorunlu olmaktadır. Bilanço esasına tabi birinci sınıf tüccarların tutmak zorunda oldukları defterler
Bu defterler fiziki ortamda tutulabileceği gibi Maliye Bakanlığı na mükelleflerin vergi mevzuatı uyarınca tutmakla yükümlü oldukları defter, kayıt ve belgelerin elektronik ortamda da tutulmasına izin verme veya zorunluluk getirme yetkisi verilmiştir. Elektronik ortamda tutulacak defterler ile ilgili usul ve esasların belirlenmesi konusunda Maliye Bakanlığı na yetki verilmiştir. Birinci sınıf tacir sayılanların dışında kalanlar ve Kurumlar Vergisi mükelleflerinden işletme hesabı esasına göre defter tutmalarına Maliye Bakanlığı nca izin verilenler ise ikinci sınıf tacir sayılmaktadır. Ayrıca yeniden işe başlayan tacirler yıllık iş hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar ikinci sınıf tacir gibi hareket edebilirler. İkinci sınıf tacirler ise işletme hesabı esasında, işletme hesabı defteri tutarlar. Tasdike Tabi Defterler: Mükellefler defterlerini, iş yerinin, iş yeri yoksa ikametgahlarının bulunduğu yerdeki noter veya noterlik görevini ifayla sorumlu olanlara tasdik ettirmeleri gerekmektedir. Vergi Usul Kanunu nun 220 nci maddesi hükmüne göre tasdike tabi defterler şunlardır:
Mükellefler kullanacakları tasdike tabi defterlerinin tasdik işlemini VUK 221 inci maddesindeki belirtilen tarihlerde yaptırmak zorundadırlar. Defterleri Türkçe Tutma ve Türk Parası Kullanma Zorunluluğu: 5228 sayılı kanunun 7 nci maddesi, VUK un 215 inci maddesinde yaptığı değişiklikler ile Türkçe kayıtlar bulunmak kaydıyla defterlerde başka dilden kayıtların da yapılabilmesine imkan sağlamıştır. Yine düzenlenecek belgelerin de, Türk parası karşılığı gösterilmek şartıyla, yabancı para birimine göre de düzenlenebileceği belirtilmiştir. Ayrıca işlemlerin işin hacmine ve icabına uygun olarak muhasebenin düzen ve açıklığını bozmayacak bir zaman zarfında kaydedilmesi şarttır. Bu kayıtların 10 günden fazla geciktirilmemesi gerekir. Öte yandan, kayıtlarını devamlı olarak muhasebe fişleri, primanota ve bordro gibi yetkili amirlerin imza ve parafını taşıyan mazbut vesikalara dayanarak yürüten müesseselerde, muamelelerin bunlara işlenmesi, deftere işlenme hükmünde kabul edilmiştir. Fakat bu takdirde muamelelerin esas defterlere 45 gün içinde intikal ettirilmesi şarttır. Defter Tutma Açısından Ülkemizin Durumu: Birinci sınıf tacirlikten ikinci sınıf tacirliğe veya ikinci sınıf tacirlikten birinci sınıf tacirliğe geçme konusundaki hükümler Vergi Usul Kanunun 179 ve 180 inci maddelerinde belirtilmiştir. Bildiğiniz üzere birinci sınıf tacirler bilanço çıkartmak, bilanço üzerinde borçlarını alacaklarını işletmeye ait tüm iktisadi kıymetlerini göstermek zorundadırlar. Oysa ikinci sınıf tacirlerin düzenlemek zorunda oldukları işletme hesabı özeti, işletme sahibi ve işletme hakkında yeteri kadar bilgi verme özelliğinden yoksundur. Bu nedenle işletme hesabı üzerinden işletme ve işletme sahibi hakkında yeteri kadar bilgi sahibi olma ya da araştırma yapabilme olanağı mevcut değildir. Ancak işletme hesabı esasına göre kayıt tutmak hem kolay ve hem de düşük maliyetli olduğu için, bu tür kayıt tutma işlemi tercih edilmekte ve dolayısıyla çok yönlü kayıt sistemi olarak kabul edilen bilanço esasına göre defter tutma sistemi uygulamada benimsenmemektedir. Örneğin alışları 100.000 YTL'ye ya da satışları 140.000 YTL'ye yaklaşan yükümlüler birinci sınıf tacir sıfatını taşımak zorunda kalacaklarını dikkate alarak ya alışlarını faturasız yapmakta ya da satışlarını belgelendirmekten kaçınmaktadır. Bu durum vergi matrahlarını da etkilemektedir. Bu tutum ve davranış ekonomik faaliyette bulunanların gerçek mali gücünü de belirsiz hale getirmekte, vergi kayıp ve kaçaklarını artırmaktadır. Türkiye birinci sınıf tüccar ve mali tabloların üretimi konusunda, buna bağlı olarak ta iyi bir mali sistemin oluşturulmasında sıkıntı çekmekte olan bir ülkedir. Kişi başına en az bilanço üretilen ülkelerinden birisi konumunda olan Türkiye de kurumlar da dahil olmak üzere yılda üretilen bilanço sayısı 500 bini aşmamaktadır. Mali tabloların özellikleri dikkate alındığında, bilanço esasına göre defter tutan sayısını artırabilmek için Kanunda geçen parasal miktarları daha da daraltmak ve bir yıl içinde belirtilen ya da tespit edilen miktarları işlem olarak aşanların birinci sınıf tacir statüsününe alınmasını sağlamak, ülkemizde mali tablo üretimini artırmak açısından yararlı olacaktır. Böylece vergi kaçaklarının önlenmesi daha sağlıklı bir mali sistemle daha kolay olacaktır.