Makaleler

Vergi Usul Kanununda Değeri Düşen Mallar; Hurda ve Atıklar ile Fire ve Zayiatlar

17.12.2007 / Bülent Çakar

Yayımlanma Tarihi  :  17.12.2007   Vergi Usul Kanununda Değeri Düşen Mallar; Hurda ve Atıklar ile Fire ve Zayiatlar 1. Değerleme Gününde Emtianın Satış Bedelinin Maliyet Bedelinin Altında Olması Durumunda Emsal Bedel Uygulaması: Vergi Usul Kanunu nun 274. maddesinde  satın alınan veya imal edilen emtianın maliyet bedeliyle değerleneceği   belirtilmekte olup,  emtianın maliyet bedeline nazaran değerleme günündeki satış bedelleri % 10 ve daha fazla bir düşüklük gösterdiği hallerde mükellef, maliyet bedeli yerine 267. maddenin ikinci sırasındaki usul hariç olmak üzere, emsal bedeli ölçüsünü tatbik edebilir.  Hükmü yer almaktadır. Bir malın VUK un 274. maddesine göre emsal bedeli ile değerlenebilmesi için aşağıdaki koşulların bulunması gerekmektedir.

  • Emtianın değerleme günündeki satış değerinin emtianın maliyet bedelinden düşük olması gerekmektedir.
  • Değerdeki düşüklük maliyet bedeline nazaran % 10 veya daha fazla olmalıdır.
Emsal bedel uygulaması şöyle olacaktır: Değerlemenin yapılacağı ayda veya önceki iki ay içerisinde aynı cins ve nevideki mallardan satış yapılmışsa, (emsal bedeli belirlenecek olan malın miktarına nazaran %25 veya daha fazla satış yapılmış olması şartıyla) bu aylardaki ortalama satış fiyatı emsal bedel olarak kabul edilir. Eğer emsal bedelin tespiti bu sıraya göre yapılamıyorsa, ilgili vergi dairesi aracığıyla takdir komisyonuna başvurularak bu malların emsal bedelinin takdiri istenebilir. 2. Fiziki Nedenlerle Emtianın Değerleme Günündeki Kıymetinin Önemli Oranda Düşmüş Olması Nedeniyle Emsal Bedel Uygulaması: Kıymeti düşen mallara ilişkin VUK  un 278. maddesi hükmü aşağıdaki gibidir. Yangın, deprem su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış vaki olan emtia ile maliyetlerin hesaplanması mutat olmayan hurdalar ve döküntüler, üstüpü, deşe ve ıskartalar emsal bedeli ile değerlenir. a) Yangın, deprem, su basması gibi tabii afetler nedeniyle malların değerlerini kısmen ya da tamamen kaybetmeleri durumunda değerleme: Yangın, deprem, su basması gibi tabii afetler nedeniyle malların değerlerini kısmen ya da tamamen kaybetmeleri durumunda değeri düşen malların emsal bedel ile değerlenmesi gerekmektedir. Bu durumda 267. maddede belirtilen sıralardan en uygunu takdir esasıdır. Malın emsal bedeli, takdir komisyonu tarafından belirlenecektir. Tabii afetler neticesinde malları değer kaybına uğrayan mükellefler, bu zararı ancak takdir komisyonunun alacağı karar uyarınca gider yazabilirler. Tartışmalı olmakla birlikte, VUK  nun 267 nci maddesindeki   Yukarıdaki esaslarla mukayyet olmaksızın kaza mercilerinin resen biçtikleri değerler ... emsal bedeli yerine geçer hükmüne göre değeri düşen mallar için yargı organlarınca takdir edilen değerlerin (takdir komisyonuna başvurmaya gerek olmadan) emsal bedel olarak kabul edileceği bizce kabul edilmelidir. b) Bozulmak, Çürümek, Kırılmak, Paslanmak, Çatlamak gibi nedenlerle malların değerlerini kısmen ya da tamamen kaybetmeleri durumunda değerleme: Bazı durumlarda emtia çeşitli nedenlerle değerini yitirebilir. Örneğin sağlığa zarar verecek derecede bozulmuş gıda maddelerinin mevzuata göre imha edilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla bu şekilde imha edilen malların bu konuda görevli resmi makamların düzenleyeceği tutanaklara istinaden gider yazılabilmesi gerekmekte ise de muhtemel eleştirilere karşı takdir komisyonu kararının çıkartılması isabetli olacaktır. Aynı durum ilaç sektöründe de söz konusudur.   c) Firelerin Durumu: Emtiada fiziksel olarak erime, buharlaşma, kuruma, sızma, dökülme vb. nedenlerle miktar olarak azalabilmektedir. Emtianın nakli, satışı ve stoklanması aşamalarında kırılma, çürüme bozulma gibi nedenlerle değer kaybına uğraması da mümkündür. Bu kayıplar fire olarak nitelendirilmektedir. Firelerin bazıları iktisadi bir değer de içerebilir. Üretim ya da ticari faaliyetin doğal akışı içerisinde meydana gelen kayıplar herhangi bir işleme gerek olmadan maliyet veya gider olarak değerlendirilir. Ticari faaliyetin normal akışı dışında vuku bulan olağan dışı değer kayıpları ise VUK�nun 278. Maddesi çerçevesinde değerlendirilerek aynı Kanunun 267. Maddesine göre emsal bedel ile değerlenerek karşılık ayrılır. 3. Kıymeti Düşen Malların KDV  lerinin Düzeltilmesi: Katma Değer Vergisi Kanunu nun 5228 sayılı kanunla değişen 30. maddesinin (c) bendinde �deprem ve sel felaketi ve Maliye Bakanlığı nın yangın sebebiyle mücbir sebep ilan ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere zayi olan mallara ait katma değer vergisi nin indirim konusu yapılamayacağı hüküm altına alınmıştır. Maddede sayılan doğal afetler dışında, zayi olan emtialar için alımda yüklenilen KDV�ler indirim konusu yapılmışsa ilgili dönem KDV beyannamesinde bu emtiaya ilişkin KDV hesaplanıp beyan edilecektir. İndirimi düzeltilen KDV gelir ya da kurumlar vergisinin matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınabilecektir. Kısmen zayi olan malların KDV�lerinin de tamamen zayi olan mallar gibi indirilemeyeceği konusu tartışmalıdır. Zayi olan kısma ilişkin KDV�nin indirim konusu yapılamayacağı yönünde Danıştay Kararı mevcuttur. 4. Değeri Düşen ve Zayi Olan Mallar Nedeniyle Sigorta Tazminatı Alınması: Emtia  ile ilgili alınan sigorta tazminatları VUK un 330. Maddesinde  emtia ve zirai mahsul ve hayvan kıymetlerinde vukua gelen zayiat dolayısıyla alınan sigorta tazminatları bunların değerlerinden fazla olursa bu fazlalık kâra alınır. İşletme hesabı esasında tutulan defterde bu tazminat hasılat kaydedilir. şeklinde düzenlenmiştir. Bu durumda sigortadan alınan tazminat emtiada Takdir Komisyonu tarafından tespit edilen değer düşüklüğünden fazla ise aradaki fark kâra ilave edilecektir. 5. Değeri Düşen ve Zayi Olan Mallara İlişkin Muhasebe Kayıtları: Emtiada meydana gelen değer düşüklüğü karşılık ayrılmak suretiyle giderleştirilir. ÖRNEK: Trafik kazası nedeniyle zarar gören ve şirketin kayıtlarında 1.000.000 YTL olarak yer alan emtianın emsal bedeli Takdir Komisyonu tarafından 500.000 YTL olarak takdir edilmiştir. 157 DİĞER STOKLAR          1.000.000 153 TİCARİ MALLAR          1.000.000 654 KARŞILIK GİDERLERİ   500.000 158 STOK DEĞ. DÜŞÜK. KARŞ.      500.000 690 DÖNEM KARI VE ZARARI  500.000 654 KARŞILIK GİDERLERİ              500.000 Söz konusu mal 750.000 YTL na satılmıştır. 100 KASA      885.000 600 YURT İÇİ SATIŞLAR     750.000 391 HESAPLANAN KDV       135.000 621 SATILAN TİC. MAL. MALİYETİ      1.000.000 157 DİĞER STOKLAR                   1.000.000 158 STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞ. 500.000 644 KONUSU KALM. KARŞ.  500.000 644 KONUSU KALMAYAN KARŞ.    500.000 690 DÖNEM KAR VE ZARARI         500.000 Malların tamamen zayi olması durumunda yine Takdir Komisyonunun Kararı üzerine malın maliyet bedeli �689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR� hesabına yazılacaktır. 689 DİĞ. OLAĞAN DIŞI GİD. VE ZARAR.       1.180.000 153 TİCARİ MALLAR          1.000.000 391 HESAPLANAN KDV          180.000 Değeri düşen veya tamamen zayi olan mal için sigortadan tazminat alınması halinde alınan tazminat  �679- DİĞER OLAĞAN DIŞI GELİR VE KÂRLAR� hesabına yazılacaktır. Sigortadan 500.000 YTL tazminat alınmışsa: 102 BANKA    500.000 679 DİĞ.OL.DIŞI GEL.VE KAR.      500.000   Yararlanılan Kaynaklar Yılmaz Özbalcı (Vergi Usul Kanunu Yorum ve Açıklamaları) Mehmet Maç-Şenol Turut (Yaklaşım Haziran-1998) Hasan Yalçın (Yaklaşım Aralık-2000)

ARŞİV