5.2.2009 / Sinan Güngör
Yayımlanma Tarihi : 05.02.2009
Ar-Ge Harcamalarındaki Teşvik Unsurları I. GİRİŞ Araştırma ve Geliştirme faaliyetleri tüm dünyada, büyümenin, verimliliğin ve rekabet avantajının önemli bir dinamosu olarak hız kazanmaktadır. Ar-Ge nin makro ve mikro seviyede hedeflere ulaşabilmesi için, kamu sektörü ve özel sektör arasında sorumlulukların paylaşılması, bilişim teknolojileri ve insan kaynakları ile ilişkilerinin irdelenmesi, teşvik ve finansman boyutlarının dikkate alınması ve harcamaların doğru ve dönüşü olan alanlara kanalize edilmesi gerekmektedir. Dış ticaret verilerine baktığımızda Türkiye de ihracatın ithalata bağımlı olduğu yargısını öne çıkaran bir sonuç görülmektedir. Bu bağımlılığın ve dolayısıyla dış ticaret açığının azaltılması için, sanayide kullanılan ithal ara malların da yurt içinde üretilmesini sağlayacak mekanizmaların teşvik edilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda ülkemizde de son yıllarda Araştırma ve Geliştirme faaliyetlerinin desteklenmesine yönelik birtakım düzenlemeler yapılmıştır. 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında yasanın 1. maddesinde de belirtildiği üzere; teşvik yasasındaki amaç bilgi teknolojilerine yapılacak yatırımların, yani katma değeri yüksek yatırımların teşvik edilmesidir. Bu vesileyle Türkiye nin rekabet gücünün arttırılması ve bununla birlikte yabancı yatırımların ülkemize çekilmesi amaçlanmaktadır. Kanun un 4. maddesi gereğince TÜBİTAK ın görüşü alınarak Maliye Bakanlığı ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan ve Kanun uygulamasına ilişkin usul ve esasları belirleyen Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği 31.07.2008 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak 01.08.2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamındaki desteklerden gelir vergisi stopajına ilişkin açıklamaların yer aldığı 1 seri no.lu 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun Genel Tebliğiyle Genel Tebliği 06.08.2008 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamındaki desteklerden sigorta primi destek uygulamasına ilişkin olarak yayımlanan düzenleme ve açıklamalar 25.09.2008 tarihi itibariyle 85 no.lu Genelge ile Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca yapılmıştır. Bu yazımızda Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ile getirilen düzenlemelere, teşvik ve destek unsurlarına genel hatlarıyla yer verilecektir. Konuyla ilgili ayrıntılı açıklamalar ve hesaplamalar yayımlanan ilgili tebliğ, yönetmelik ve genelgede mevcuttur. II. İNDİRİM, İSTİSNA, DESTEK VE TEŞVİK UNSURLARI VE DEĞERLENDİRİLMESİ 12.03.2008 tarihli, 26814 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak 01.04.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun da yer alan düzenlemeler Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı tarafından 12.04.1990 tarihli ve 3624 sayılı Kanuna göre oluşturulan teknoloji merkezlerini (teknoloji merkezi işletmeleri) de kapsamaktadır. Bu kanunla getirilen destek ve teşvik unsurlarından özellikle sanayi ve teknoloji alanında faaliyet gösteren işletmelerle, Ar-Ge projelerinde çalışanların yararlanması sağlanmıştır. Buna göre; KOSGEB tarafından 3624 sayılı kanuna göre oluşturulan Teknoloji Merkezi İşletmeleri, Türkiye de faaliyet gösteren, organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurt içinde araştırma-geliştirme faaliyetlerinde bulunan, en az 50 tam zaman eşdeğer Ar-Ge Personeli istihdam eden Ar-Ge Merkezleri, Ar-Ge projelerinde çalışan Ar-Ge ve Destek personeli, Birden fazla kuruluşun rekabet öncesinde Ar-Ge faaliyetlerine yönelik olarak yapılan ve fizibiliteye dayanan iş birliği anlaşması kapsamında, bilimsel ve teknolojik niteliği olan Rekabet Öncesi İş Birliği Projeleri, Teknogirişim Sermayesinden faydalanacak kişi ve kurumlar, kanun kapsamında sayılmaktadır. Bu kanunla, yukarıda sayılan kişi ve kurumlara 31.12.2023 tarihine kadar Ar-Ge indirimi, Gelir Vergisi Stopajı teşviki, Sigorta Primi desteği, Damga Vergisi desteği ve Teknogirişim sermayesi desteği olmak üzere destek ve teşvikler sağlanmaktadır. Ar-Ge harcamaları temel olarak, Ar-Ge faaliyet ve projelerinin yürütülmesi için yapılan, ilk madde, malzeme, personel, genel gider türündeki harcamalar ile dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetlerin tümünü kapsayan giderlerden oluşan harcamalar toplamını ifade eder. Yapılan bir harcamanın Ar-Ge indirimine konu edilebilmesi için bu harcamanın Ar-Ge ve yenilik faaliyeti kapsamında yapılmış olması gerekir. Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri; kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması amacıyla sistematik bir temelde yaratıcı çalışmalar yürütmek suretiyle alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan, çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan çevre uyumlu ürün tasarımı ve yazılım faaliyetleri dâhil olmak üzere yenilik süreçlerini de içeren faaliyetlerdir. Ar-Ge ve Yenilik sayılmayan faaliyetler ise 31.07.2008 tarihli ilgili Kanun Yönetmeliği nin 6 ncı maddesinde ayrıntılı olarak açıklanmıştır. 1. AR-GE İNDİRİMİ Ar-Ge İndirimi aşağıdaki yerlerde ve projelerde yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamalarının %100 ü olarak uygulanacaktır. Teknoloji Merkezleri İşletmeleri, Ar-Ge Merkezleri, Kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslar arası fonlarca desteklenen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, Rekabet Öncesi İşbirliği projelerinde, Teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlarca gerçekleştirilen harcamalar. 500 ve üzerinde tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden Ar-Ge merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamasının bir önceki yıla göre artışının yarısı Ar-Ge indirimi olarak ilave edilecektir. İşletmenin ayrı yerleşkelerde kurulmuş birden çok Ar-Ge merkezi bulunması halinde ise işletmenin toplam Ar-Ge personeli sayısı, bu merkezlerde çalışan Ar-Ge personelinin toplamı olarak dikkate alınacaktır. Ar-Ge indirimi 5520 sayılı Kurumlar Berisi Kanunu nun 10 uncu maddesine göre kurum kazancının ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu nun 89 uncu maddesi uyarınca ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılacaktır. Kazancın yetersiz olması nedeniyle ilgili hesap döneminde indirim konusu yapılamayan tutar, sonraki hesap dönemlerine devredilecektir. Devredilen tutarlar, takip eden yıllarda 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınacaktır. Ayrıca yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamaları, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu na göre aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilecek, bir iktisadi kıymet oluşmaması halinde ise doğrudan gider yazılacaktır. 2. GELİR VERGİSİ STOPAJI VE SİGORTA PRİMİ DESTEĞİ TEŞVİKİ Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde ve rekabet öncesi işbirliği projelerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretlerinin Doktoralı olanlar için % 90 ı, Diğerleri için % 80 i gelir vergisinden müstesnadır. AR-GE personeli ile Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununun geçici 2 nci maddesi uyarınca ücreti gelir vergisinden istisna olan personelin bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan; Sigorta primi işveren hissesinin yarısı, her bir çalışan için beş yıl süreyle Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır. Kanunda geçen Ar-Ge personeli; Ar-Ge faaliyetlerinde doğrudan görevli araştırmacı ve teknisyenleri, Destek personeli ise; Ar-Ge faaliyetlerine katılan veya bu faaliyetlerle doğrudan ilişkili yönetici, teknik eleman, laborant, sekreter, işçi ve benzeri personeli ifade etmektedir. Destek personeli ile ilgili getirilen sınırlamaya göre; gelir vergisi stopajı ve sigorta primi işveren hissesine ilişkin teşviklerden yararlanacak olan destek personeli tam zaman eşdeğeri sayısı; toplam tam zamanlı Ar-Ge personeli sayısının %10 unu geçmeyecektir. Bu konuda dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta asgari Ar-Ge personeli sayısının hesaplanmasıdır. Yapılacak hesaplamada fiilen ve tam zamanlı olarak çalışan personelin üçer aylık dönemler itibariyle ortalaması esas alınmalıdır. Bu konuyla ilgili yapılan ayrıntılı düzenleme ve açıklamalar Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yayımlanan genelgede belirtilmiştir. 3. TEKNOGİRİŞİM SERMAYESİ DESTEĞİ Tasarıyla, Türkiye nin gündemine ilk kez giren teknogirişim sermayesiyle, küçük girişimciye sermaye desteği getirilmiştir. Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından (Örgün öğrenim veren üniversitelerin herhangi bir lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek durumdaki öğrenci, yüksek lisans veya doktora öğrencisi ya da lisans, yüksek lisans veya doktora derecelerinden birini ön başvuru tarihinden en çok beş yıl önce almış kişilerin, teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini, desteği veren merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından desteklenmesi uygun bulunan bir iş planı çerçevesinde, katma değer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yüksek teşebbüslere) bir defaya mahsus olmak üzere ; Teminat alınmaksızın 100.000 Türk Lirasına kadar teknogirişim sermayesi desteği hibe olarak verilir. Yıl bütçesinde Ar-Ge projelerinin desteklenmesi amacıyla ödeneği bulunan merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin tümü tarafından yapılan ödemelerin toplamı, her takvim yılı için 10.000.000 Türk Lirasını geçemez. Bu tutarlar, takip eden yıllarda her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanır. Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri : KOBİ lere yönelik getirilen bu düzenlemeyle, bir şirketin tek başına bir Ar-Ge projesi yürütmeye mali gücünün yetmeyeceği veya ekonomik açıdan rasyonel olmayacağı durumlarda, birden fazla şirketin bir araya gelerek ölçek ekonomisine ulaşmak, teknoloji geliştirmek, verimliliği arttırmak amacıyla bir ürünü ya da parçayı proje bazlı olarak müştereken üretmeleri teşvik edilmektedir. Bu teşvikle aynı sektörde yer alıp birbirleriyle rekabet eden firmaların, teknolojiye, Ar-Ge ye, tasarıma özgü bilgi ve deneyimlerini birleştirilmesi ve bu suretle üretimde ortak kullanacakları bir takım girdilerin üretiminde maliyet avantajı ve verimlilik artışı sağlamaları amaçlanmaktadır. Bu işbirlikleri için asgari Ar-Ge personeli şartı da aranmamaktadır. Rekabet öncesi işbirliği projelerinde işbirliğini oluşturan kuruluşların bu işbirliğine yaptıkları katkılar, işbirliği protokolünde belirlenen kuruluşlardan biri adına açılacak özel bir hesapta izlenir. Özel hesaba aktarılan bu tutarlar, harcamanın yapıldığı dönemde katkı sağlayan kuruluşların Ar-Ge harcaması olarak kabul edilir ve proje dışında başka bir amaç için kullanılamaz. Proje hesabında toplanan tutarlar, proje özel hesabı açan kuruluşun kazancının tespitinde gelir olarak dikkate alınmaz. Ayrıca, Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunanların; kamu kurum ve kuruluşları, kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları destekler özel bir fon hesabında tutulur. Bu fon, Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi Kanuna göre vergiye tabi kazancın ve ilgili yılda yapılan Ar-Ge harcaması tutarının tespitinde dikkate alınmaz. Bu fonun, elde edildiği hesap dönemini izleyen beş yıl içinde sermayeye ilâve dışında herhangi bir şekilde başka bir hesaba nakledilmesi veya işletmeden çekilmesi halinde, zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler ziyaa uğratılmış sayılır. Bu Kanun kapsamındaki her türlü AR-GE ve yenilik faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenen kağıtlardan damga vergisi alınmaz. III. Kanunda Öngörülen Şartların İhlali veya Teşvik ve Destek Unsurlarının Amacı Dışında Kullanılması: Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Kanunu ndan yararlanacak kişilerin istenen şartları taşıdıklarına ilişkin tespitler en geç 2 yıllık süreler itibariyle yapılacaktır. Kanunda belirtilen şartların ihlal edilmesi veya bu kapsamda verilen desteklerin amacı dışında kullanılması durumunda; zamanında tahakkuk ettirilmemiş vergiler yönünden vergi ziyaı doğmuş sayılacaktır. Sağlanan vergi dışı destekler ise, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre ve gecikme zammı uygulanmak suretiyle tahsil edilecektir. IV: 5746 sayılı kanunun kapsamındaki destek ve teşviklerden yararlananların, ayrıca yararlanamayacakları kanun hükümleri: 5746 sayılı kanunun kapsamındaki destek ve teşviklerden yararlananlar; 193 sayılı Kanunun 89 uncu maddesinin birinci fıkrasının (9) numaralı bendi hükümlerinden, 5520 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi hükümlerinden, 29/1/2004 tarihli ve 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun aynı mahiyetteki hükümlerinden ayrıca yararlanamayacaklardır. V. SONUÇ 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkındaki Kanunun çıkması Türkiye nin teknoloji alanında ilerlemesini sağlamak için atılmış çok büyük ve önemli bir adımdır. Yasa tek kişilik girişimler de dahil, KOBİ lerden dev şirketlere kadar özel sektörün sürdüreceği tüm Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini ödüllendiren özellikler taşımaktadır. Bu kanun ile kapsamı genişletilen ya da yeni getirilen Ar-Ge indirim, istisna, teşvik ve destek unsurlarının uzun vadede Ar-Ge yoğunluğuna, yüksek yenilikçi beceriye ve yüksek katma değer üretimine dayanan rekabet üstünlüğünü getireceği, dolayısıyla verimlilik artışı sağlayacağı muhtemeldir. Ayrıca milyarlarca dolarlık bütçeyi Ar-Ge'ye tahsis eden dünya devlerinin, çalışmalarının bir bölümünü de Türkiye'ye kaydırması beklenmektedir. İşletmelerin Ar-Ge Projelerinden planladıkları teşvik unsurlarından yararlanabilmeleri için öncelikle bu amaca yönelik organizasyon zincirini oluşturmalı (İşletme Proje Sorumlusu, Danışmanlık Firması, Muhasebe Departmanı, Finansman Departmanı ve Yeminli Mali Müşavirlik) ve organizasyon içinde uyum içinde hareket edilmelidir. Yararlanılan Kaynaklar: 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkındaki Kanun, 31 Temmuz 2008 tarih ve 26953 Sayılı Resmi Gazete ile yayımlanan Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği, 5746 Sayılı Kanunun ilgili 1 Seri No lu Genel Tebliği, 25 Eylül 2008 tarihli 85 no.lu Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Genelgesi, www.tubitak.gov.tr, TÜRMOB 2008-6 sayılı Vergi, Muhasebe ve Teşvik Uygulamaları Yönünden Ar-Ge Harcamaları Başlıklı Sirküler Rapor, Celal ÇELİK YMM, Eski Baş Hesap Uzmanı 24.03.2008 tarihli www.muhasebeTR.com adresinde yayınlanan makale.