16.2.2009 / Funda Kulanşı
Yayımlanma Tarihi : 16.02.2009
TMS 8 Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikler ve Hatalar GİRİŞ Finansal tablo kullanıcıları işletmenin finansal durumuna, performansına ve nakit akışlarına ilişkin eğilimi belirleyebilmek amacıyla finansal tabloları karşılaştırabilmek isterler. Bu nedenle her dönem aynı muhasebe politikalarının kullanılması gerekir. Makul tahminlerin yapılması da finansal tabloların hazırlanması açısından bir gerekliliktir ve bunlar finansal tablolarının güvenilirliğini ortadan kaldırmaz. Bu nedenle, muhasebe politikaları ve tahminlerindeki değişiklikler ile hataların finansal tablolara etkileri, geçmişe ve geleceğe dönük olarak finansal tablolara yansıtılmalıdır. Bu standardın amacı, işletmelerin finansal tablolarını tutarlı bir şekilde hazırlayıp sunabilmelerini sağlamak üzere muhasebe politikalarını seçme, muhasebe tahminlerinde meydana gelebilecek değişiklikler ve hataların muhasebeleştirilmesi ve kamuya açıklanmasına ilişkin esasları düzenlemektir. Muhasebe politikalarındaki değişikliklere ilişkin açıklamalar dışında muhasebe politikalarına yönelik açıklamalar bu standart kapsamında olmayıp, TMS 1 Finansal Tabloların Sunuluşu standardında belirtilmektedir. Öte yandan muhasebe politikalarında meydana gelen değişikliklerin ve hataların vergisel etkileri de TMS 12 Gelir Vergisi standardınca muhasebeleştirilir. MUHASEBE POLİTİKALARI Finansal tabloların hazırlanmasında ve sunulmasında işletmeler tarafından kullanılan belirli ilkeler, esaslar, varsayımlar, kurallar ve uygulamalardır. Bir olayın muhasebeleştirilmesinde birden fazla yöntem bulunabilir. İşletmeler bunlardan kendilerine uygun olanını seçer ve uygularlar. İşletme tarafından seçilen ve çerçevesini muhasebe standartlarının belirlediği bu yöntemler, işletmenin muhasebe politikasını oluşturur. 1. Muhasebe Politikasının Seçimi ve Uygulanması: Eğer bir standart veya yorum, açıkça bir işlem, diğer olay ve duruma uygulanabiliyorsa, bu standardın belirlediği muhasebe politikası olaya uygulanır. Bir başka deyişle, standartlarda veya yorumlarda açıkça bir finansal tablo kalemine ilişkin muhasebe politikası belirlenmişse, işletme bu politikaları uygulamakla yükümlüdür. Fakat, bir standart veya yorum açıkça bir işlem, diğer olay ve duruma uygulanamıyorsa, işletme yönetimi, bir muhasebe politikası geliştirilmesi ve uygulanması konusunda, a. Finansal tablo kullanıcılarının karar verme ihtiyaçlarına uygun, b. Faaliyet sonuçlarını, işletmenin mali durumunu, işlem ve olayların hukuki ve ekonomik yapısını, tarafsız ve tüm yönlerden eksiksiz olarak sunumuna olanak sağlayan karar alır. Söz konusu bu kararın alınmasında işletme yönetimi, benzer veya ilgili konularda yayınlanan standartlar veya yorumlarda yer alan hükümleri, Kavramsal Çerçeve bölümünde düzenlenen varlıklar, yükümlülükler, gelir ve giderlere ilişkin tanımları, finansal tablolara alınma kriterlerini ve değerleme hükümlerini ve tüm bunlarla tutarlı oldukları sürece diğer muhasebe literatürünü ve kabul görmüş sektör uygulamalarını geliştirmek için benzer bir kavramsal çerçeve kullanan diğer standart koyucu organların açıklamalarını sırasıyla dikkate almalıdır. 2. Muhasebe Politikalarının Tutarlılığı: Bir standart ya da ilgili muhasebe standartları açıklaması, değişik politikalar uygulanmasının uygun olabileceği kalemler sınıflandırmasını gerektirmiyor veya buna müsaade etmiyor ise işletme, benzer nitelikteki işlemler, diğer olaylar ve durumlar için, muhasebe politikalarını tutarlı bir şekilde seçer ve uygular. Eğer standart ya da ilgili muhasebe standartları açıklaması, böyle bir ayrımı gerektiriyor ve buna müsaade ediyorsa, her bir sınıf için uygun bir muhasebe politikası seçilir ve tutarlı bir şekilde uygulanır. 3. Muhasebe Politikalarındaki Değişiklikler: Mali tablo kullanıcıları, işletmenin mali durumu, performansı ve nakit akışlarındaki eğilimleri belirleyebilmek amacıyla işletmenin mali tablolarını zaman içerisinde karşılaştırabilmelidir. Muhasebe politikalarında aşağıda belirtilen kıstaslardan birini karşılayan bir değişiklik yapılmadığı sürece, her bir dönem içerisinde ve birbirini takip eden dönemlerde aynı muhasebe politikaları kullanılmalıdır. İşletmeler, şu durumlarda muhasebe politikalarında değişikliğe gidebilirler, a. Muhasebe politikasındaki değişikliğin, bir standart ya da ilgili muhasebe standartları açıklaması tarafından gerekli kılınması, b. İşletmenin mali durumu, performans veya nakit akımları üzerindeki işlemlerin ve olayların etkilerinin finansal tablolarda daha uygun ve güvenilir bir sunumunu sağlayacak nitelikte olması. 4. Muhasebe Politikasındaki Değişikliklerin Uygulanması: İşletme, muhasebe standartlarının bir gereği olarak veya gönüllü olarak muhasebe politikasını değiştirebilir. Bu durumda, değişikliğin etkilerini finansal tablolara yansıtır. Politika değiştirme nedeni ve finansal tablolara almada aşağıdaki yöntemler kullanılır. a. Muhasebe politikalarının değişikliği gerekli kılması Bir standardın uygulanması üzerine yapılan bir muhasebe politikası değişikliği, varsa standartta yer alan geçiş hükümlerine uygun bir şekilde dikkate alınır. b. Gönüllü değişiklik Muhasebe politikasında, muhasebe standartlarının gerekli kılması dışında herhangi bir nedenle değişiklik yapılırsa, değişiklik, gönüllü değişiklik olarak nitelendirilir ve geriye dönük uygulanır. Değişikliğin gönüllü olarak yapılması veya değişikliği zorunlu kılan muhasebe standardında herhangi bir geçiş hükmü olmamasında bu uygulamaya başvurulur. Geriye dönük uygulama, yeni bir muhasebe politikasının işlemlere, olaylara ve koşullara, söz konusu politika hep kullanımdaymış gibi uygulanmasını ve düzeltilmiş tutarların hiç hata olmamış gibi finansal tablolara alınması ve açıklanmasıdır. Politikanın etkilediği kalem ile öz kaynak kalemleri düzeltme işlemine tabi tutulur. Düzeltme yapılacak dönem için mümkün olduğu kadar geriye gidilmelidir. Yeni bir muhasebe politikasının geçmiş dönemlerin tümüne uygulanmasının birikmiş etkisinin belirlenmesinin veya değişikliğin döneme has etkilerinin tespit edilmesinin mümkün olmaması durumları haricinde, muhasebe politikasındaki bir değişiklik geriye dönük olarak uygulanmalıdır. 5. Muhasebe Politikasındaki Değişikliklere İlişkin Açıklanacak Hususlar: Muhasebe politikasındaki değişikliğin nedeninin, bir standart gereği veya gönüllü olmasına göre ayrı ayrı açıklanması gereklidir. Buna göre, - Muhasebe standardının gerekli kıldığı değişikliklerde yapılacak açıklamalar; Değişikliği zorunlu kılan standardın adı, Mümkünse muhasebe politikasındaki değişikliğin geçiş hükümlerine uygun olarak yapıldığı, Muhasebe politikası değişikliğinin içeriği, Mümkünse geçiş hükümlerinin bir tanımı, Gelecek dönemlere etkisi olabilen geçiş hükümleri, Sunulan cari dönem ve her bir önceki dönem için, mümkün olduğu ölçüde yapılan değişikliklerin tutarı, Mümkün olduğu ölçüde, raporlama yapılan dönemden önceki dönemlere ilişkin düzeltme tutarları, Geriye dönük uygulamanın mümkün olmamasına neden olan durumun açıklanması gerekmektedir. - Gönüllü değişikliklerde yapılacak açıklamalar; İşletme gönüllü değişikliklerde, yukarıda saydığımız c, d, e, f, g ve h maddelerine ek olarak daha uygun ve güvenilir bilgi sağlayan yeni muhasebe politikasına geçiş yapma nedenini de açıklar. MUHASEBE TAHMİNLERİNDEKİ DEĞİŞİKLİKLER Muhasebe tahminlerindeki değişiklik, bir varlık veya yabancı kaynağın defter değerinin veya bunların cari durumunun saptanmasından ve gelecekte beklenen fayda ve yükümlülüklerin değerlendirilmesinden kaynaklanan, dönemsel kullanım tutarının değişimi nedeni ile yapılması gereken düzeltmelerdir. Finansal tablolardaki bazı kalemler, işletme faaliyetlerindeki mevcut belirsizlikler nedeniyle tahmini tutarları yansıtır. Tahminler güvenilir bilgilere dayanılarak yapılır. Tahminin yapıldığı koşullarda değişiklik meydana gelmesi, yeni bir bilgi edinilmesi, tecrübe kazanılması veya başka gelişmelerin ortaya çıkması durumunda, tahminin gözden geçirilmesi gerekebilir. Bir tahminin gözden geçirilmesi hata olmadığı gibi önceki dönemlerle de alakalı değildir. 1. Muhasebe Tahminlerinde Değişikliklerin Etkisinin Muhasebeleştirilmesi: Muhasebe tahminlerindeki bir değişiklik sadece cari dönemi etkileyebileceği gibi, hem cari dönemi hem de gelecek dönemleri de etkileyebilir. Eğer muhasebe tahminindeki bir değişiklik varlıklar ve yükümlülükleri veya bir öz kaynak kalemiyle ilgili ise, ilgili varlık, yükümlülük veya öz kaynak kaleminin değişikliğin yapıldığı dönemdeki defter değerinde düzenleme yapılarak muhasebeleştirilmesi gerekir. Bir değişikliğin muhasebe politikasındaki değişiklik mi yoksa muhasebe tahminindeki değişiklik mi olduğunun ayırt edilmesinde zorluk yaşandığında, durum muhasebe tahminindeki değişiklik olarak değerlendirilir. Bir muhasebe tahminindeki değişikliğin etkisi yalnızca bir döneme ilişkinse, değişikliğin yapıldığı cari dönemde; gelecek dönemlere de ilişkinse, hem değişikliğin yapıldığı dönemde hem de gelecek dönemde, ileriye yönelik olarak, net dönem kârı veya zararının belirlenmesinde dikkate alınacak şekilde finansal tablolara yansıtılır. 2. Muhasebe Tahminlerinde Değişikliklere İlişkin Açıklamalar: İşletmeler, muhasebe tahminindeki cari dönemi etkileyen veya gelecek dönemleri etkilemesi beklenen bir değişikliğin içeriğini ve tutarını açıklamalıdır. Gelecek dönemlerdeki etkinin tahmin edilmesi mümkün değilse, bu etkinin açıklanması hariç tutulabilir. Değişikliğin gelecek dönemlerdeki etkisinin tutarının tahmin edilememesi nedeniyle açıklanamaması durumunda bu durum ayrıca belirtilmelidir. HATALAR Hatalar, mali tablo kalemlerinin muhasebeleştirilmesi, ölçülmesi, sunulması veya açıklanması esnasında ortaya çıkabilen, matematiksel hatalar, muhasebe politikalarının yanlış uygulanması, bilgilerin yanlış yorumlanması, dikkatten kaçması veya kasti hatalar şeklinde tanımlanabilir. 1. Hataların Muhasebeleştirilmesi: Önceki dönemlere ait önemli hataların; fark edilmesiyle aşağıdaki yollardan birine göre, yayınlanmak üzere hazırlanan mali tabloların ilk setinde geçmişe dönük olarak düzeltilmeleri gerekir; - Hatanın yapıldığı döneme ait karşılaştırmalı tutarların yeniden düzenlenmesi veya, - Eğer hata raporlanan karşılaştırmalı finansal tablolardan önceki dönemlerde meydana gelmişse, raporlanan en erken döneme ait varlık, yükümlülük ve öz kaynakların dönem başı bakiyeleri düzeltilir. 2. Geriye Dönük Uygulamadaki Engeller: Tespit edilen önceki dönem hatasının, hangi önceki dönemleri etkilediği veya hatanın mali tablolar üzerinde kümülatif etkisinin belirlenememesi durumlarında, geriye dönük uygulamalara ilişkin, standart istisnayı uygulamalar geliştirmiştir. Bunlar; - Bir veya daha önceki dönemlerde raporlanmış olan karşılaştırmalı bilgiler üzerinde bir hatanın belirli dönem etkilerinin belirlenmesi imkansız ise, işletme yeni muhasebe politikasını, geriye dönük uygulamanın mümkün olduğu en önceki dönemin varlık ve yükümlülüklerinin dönem başı bakiyelerine uygular. Bazen bu en önceki dönem cari dönem de olabilmektedir. - Cari dönemin başında, bir hatanın tüm önceki dönemlere uygulanmasının kümülatif etkisinin belirlenmesi mümkün değilse, mümkün olan en erken tarihten itibaren, karşılaştırmalı bilgiler ileriye dönük olarak düzenlenir. 3. Önceki Dönem Hataların Açıklanması: İşletmenin uyguladığı muhasebe politikaları ile ilgili açıklamalar, dipnotların Uygulanan Değerleme İlkeleri Muhasebe Politikaları başlığı altında yapılır. Burada her bir finansal tablo kaleminin referans numarasına ilişkin açıklamalar yapılırken, hatalara ilişkin yapılan düzetmelerin ve uygulamaların parasal değerleri de açıklanır. Bu açıklamalar aşağıdaki detayları içermelidir. - Hatanın niteliği, - Mümkün olduğu ölçüde, her bir önceki dönem için düzeltme tutarı, - Etkilen her bir finansal tablo kalemi, - En önceki dönem başındaki düzeltme tutarı, - Belirli bir önceki dönemde geriye dönük uygulama mümkün değilse, bunun nedenleri. SONUÇ Finansal tabloların doğru ve güvenilir bilgiler içerecek şekilde hazırlanması veya sunulmasında, işletme bünyesindeki mevcut gelişmeler, diğer standartların zorunlu kıldığı bazı uygulamalar, işlem ve olaylar üzerinde yapılan revizyonlar gibi nedenlerle meydana gelebilecek muhasebe politikalarında veya tahminlerindeki değişiklikler ve hataların nasıl muhasebeleştirileceği konusunda yukarıda açıklamalar yapılmıştır. Bu konuya ilişkin uygulama esas ve yöntemlerini belirleyen TMS 8 Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikler ve Hatalara İlişkin Muhasebe Standardı nı kısaca şu şekilde özetleyebiliriz. Muhasebe politikalarındaki değişikliklerin, muhasebe tahminlerindeki değişikliklerin ve hataların muhasebeleştirilmesinde, iki yöntem söz konusudur. Bu yöntemler Geriye Dönük Uygulama ve İleriye Yönelik Uygulama dır. Muhasebe politikalarında meydana gelen bir değişiklik, bu politika hep kullanımdaymış gibi geriye dönük olarak uygulanırken, yapısı gereği, bir tahminin gözden geçirilmesiyle ortaya çıkan değişiklik ileriye yönelik bir düzeltme gerektirecektir. Hataların muhasebeleştirilmesinde ise düzeltme geriye dönük olarak yapılacak ve karşılaştırmalı finansal tablolara yansıtılacaktır. KAYNAKÇA 1. 5 Nolu TMS 8 Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde değişiklikler ve Hatalara İlişkin Muhasebe Standardı Hakkında Tebliğ (TMSK) 2. 51 Nolu Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikler ve Hatalara ilişkin Türkiye Muhasebe Standardı Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tebliğ (TMSK) 3. 80 Nolu Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikler ve Hatalara ilişkin Türkiye Muhasebe Standardı Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tebliğ (TMSK) 4. 109 Nolu Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikler ve Hatalara ilişkin Türkiye Muhasebe Standardı Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tebliğ (TMSK) 5. ÖRTEN Remzi, KAVAL Hasan, KARAPINAR Aydın, Türkiye Muhasebe Finansal Raporlama Standartları s.89-104, 2007. 6. DMS 3 - Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikler ve Hatalar Taslak Metni