6.3.2009 / Mehmet Atılgan
Yayımlanma Tarihi : 06.03.2009
Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Genel ekonomik krizden çıkabilmenin enstrümanlarından biri olarak değerlendirilen kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği uygulaması son günlerde gündemi meşgul etmektedir. Çalışma mevzuatımızda kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği düzenlemesi önce 22.05.2003 tarih ve 4867 sayılı İş Kanunu nun 65 inci maddesiyle yapılmıştır. Daha sonra 5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun un 37/a maddesiyle İş Kanunu nun 65 inci maddesi kaldırılarak, kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu na eklenen Ek 2 inci maddeyle düzenlenmiştir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu nun Ek 2 inci maddesi hükmünün verdiği yetkiye dayanarak düzenlediği Kısa Çalışma Ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik 13.01.2009 tarih ve 27109 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yayımlanan bu yönetmelikle İş Kanunu nun 65 inci maddesine dayanılarak çıkarılmış olan önceki yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Bu yazıda kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği düzenlemesinden yararlanmanın şartları ve prosedürü 5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun hükümleri de dikkate alınarak anlatılmaya çalışılacaktır. KISA ÇALIŞMA NEDİR? Kısa çalışma, genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle en fazla üç ay süreyle; işyerinde uygulanan çalışma süresinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya en az dört hafta süreyle işyerindeki faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulmasını ifade eder. GENEL EKONOMİK KRİZ VE ZORLAYICI SEBEPLER NELERDİR? Genel ekonomik krizden, Ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olayların, ülke ekonomisi ve dolayısıyla işyerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumları anlamak gerekir. Zorlayıcı sebepler ise işverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine olanak bulunmayan, dışsal etkilerden ileri gelen, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan deprem, yangın, su baskını, salgın hastalık, seferberlik ve benzeri nedenleri ifade eder. İŞVEREN İŞYERİNDE KISA ÇALIŞMA YAPILMASINI NASIL TALEP EDER? Genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerinde kısa çalışma yapılmasını talep eden işveren, Türkiye İş Kurumu (İş-Kur) birimine, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya yazılı bildirimde bulunur. Kanunda bu bildirimin süresine ilişkin herhangi bir hüküm yoktur. Ancak Kanun metninde yer alan durumu derhal bildirir. İfadesinden de anlaşılacağı üzere kısa çalışmayı gerektirecek şartların oluşması halinde işverenlerin en kısa sürede başvuruda bulunmaları gerekir. İşveren bildiriminde; Genel ekonomik krizin veya zorlayıcı sebeplerin işyerine etkileri ile zorlayıcı sebebin ne olduğunu, İşyerinin unvanını, adresini, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikayı, Bakanlık bölge müdürlüğü ile sosyal güvenlik işyeri sicil numarasını, Varsa iddiasını kanıtlayıcı somut belgeleri, Belirtmek zorundadır. İŞVERENİN KISA ÇALIŞMA TALEBİ NASIL DEĞERLENDİRİLİR? İşverenin kısa çalışma talebi, öncelikle İş-Kur tarafından sebep ve şekil yönünden değerlendirilir. Genel ekonomik krizin varlığını, işçi ve işveren sendikaları konfederasyonlarının iddia etmesi veya bu yönde kuvvetli emarenin bulunması halinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı duruma açıklık getirir. Bakanlıkça duruma açıklık getirilmeden, genel ekonomik kriz gerekçesi ile yapılan başvurular ile zorlayıcı sebeplerle bağdaşmadığı halde, nakit darlığı, ödeme güçlüğü, pazar daralması ve stok artışı gibi sebeplere dayalı olarak yapıldığı tespit edilen başvurular Kurum tarafından reddedilir. Genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle yapılan başvuruların uygunluk tespiti Bakanlık iş müfettişleri tarafından ivedilikle yapılır. İnceleme esnasında; kısa çalışma yaptırılacak işçilere ilişkin bilgiler, işveren tarafından Kurumca belirlenen formatta hazırlanarak, manyetik ortamda Kuruma, yazılı olarak da Bakanlık iş müfettişine teslim edilir. Talebin uygun bulunması halinde kısa çalışmanın başlama ve bitiş tarihleri ile işverenin verdiği listeye son şekli verilmek suretiyle Bakanlık iş müfettişince düzenlenen rapor ekinde yazılı olarak iş-Kur a gönderilir. İnceleme sonucu İş-Kur tarafından işverene, işveren tarafından varsa toplu iş sözleşmesine taraf işçi sendikasına ve işyerinde yazılı olarak ilan edilmek suretiyle işçilere bildirilir. İŞÇİLER KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNDEN NASIL YARARLANIR? İşçilerin kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilmesi için; öncelikle işverenin kısa çalışma talebinin Bakanlıkça uygun bulunması gerekir. Kısa çalışma ödeneğinden, kısa çalışmanın başladığı tarihten önceki son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış ve son üç yıl içinde de en az 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olanlar yararlanır. Diğer bir ifadeyle bu ödenekten işsizlik ödeneğine hak kazanmış işçiler yararlanır. İşçinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilmesi için kısa çalışma ödeneği talebinde bulunması şarttır. KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN MİKTARI NE KADARDIR? NASIL ÖDENİR? Günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarı, işsizlik ödeneğinin miktarı kadardır. Kısa çalışma ödeneği 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu nun 50 nci maddesi hükmündeki esaslara göre ödenir. Kısa çalışma ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde kırkıdır. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, 4857 sayılı İş Kanununun 39'uncu maddesine göre on altı yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde seksenini geçemez. Ancak 5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun un 1 inci maddesi ile İşsizlik Sigortası Kanunu na eklenen Geçici 8 inci madde hükmüne göre 2008 ve 2009 yıllarında kısa çalışma başvurularına münhasıran kısa çalışma ödeneği miktarı % 50 fazlasıyla ödenecektir. Kısa çalışma ödeneğinin süresi üç ayı aşmamak kaydıyla kısa çalışma süresi kadardır. Ödeneğin süresi; herhalde hak edilen işsizlik ödeneği süresini aşamaz. 5838 sayılı Kanunla yapılan düzenleme ile 2008 ve 2009 yıllarında kısa çalışma başvurularına münhasıran bu süre altı aya çıkarılmış, ödenek miktarı aynı kalmak kaydıyla, kısa çalışma süresini altı ay daha uzatmaya Bakanlar Kurulu na yetki verilmiştir. Kısa çalışma ödeneği, işyerinde uygulanan haftalık çalışma süresini tamamlayacak şekilde çalışılmayan süreler için verilir. Zorlayıcı sebeplerle işyerinde kısa çalışma yapılması halinde, ödemeler 22.05.2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 24 üncü maddesinin (III) numaralı bendinde ve 40 ıncı maddesinde öngörülen bir haftalık süreden sonra başlar. İşçinin kısa çalışma ödeneği aldığı süre için, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereği ödenecek sigorta primi, İşsizlik Sigortası Fonu tarafından Sosyal Güvenlik Kurumuna aktarılır. Kısa çalışma ödeneği damga vergisi dışında herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulamaz. Bu ödeneğin nafaka borçları dışında haczi, başkasına devir veya temliki mümkün değildir. Kısa çalışma ödeneğinden yararlanan işçi, işsizlik sigortasından yararlanmak için 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun 50 nci maddesinde öngörülen koşullar gerçekleşmeden işsiz kalırsa, kısa çalışma ödeneği aldığı süre düşüldükten sonra, daha önce hak ettiği işsizlik ödeneği süresini dolduruncaya kadar işsizlik ödeneğinden yararlanır. 5838 sayılı Kanunla yapılan düzenleme gereği 2008 ve 2009 yıllarında kısa çalışma başvurularına münhasıran kısa çalışma ödeneği olarak yapılan ödemeler, başlangıçta belirlenen işsizlik ödeneği süresinden düşülmez. Ancak Bakanlar Kurulu yetkisini kullanıp süreyi uzatırsa; uzatılan dönemde kısa çalışma ödeneği olarak yapılan ödemeler, başlangıçta belirlenen işsizlik ödeneği süresinden düşülür. 5838 sayılı Kanunun yayımı tarihinden önce (28.02.2009) uygunluk tespiti yapılan kısa çalışma başvurularında süre, işverenin talebi halinde aynı şartlarla ve bu maddede öngörülen süreyi aşmamak kaydıyla uzatılır. Kurum birimi (İş-Kur), işçilerin başvurusunu, izleyen ayın sonuna kadar sonuçlandırır. Kısa çalışma ödeneği, işçinin kendisine, aylık olarak her ayın sonunda ödenir. KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ NE ZAMAN KESİLİR? Kısa çalışma ödeneği alan işçilerin, İşe girmesi, Yaşlılık aylığı almaya başlaması, Herhangi bir sebeple silâhaltına alınması, Herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi nedeniyle işinden ayrılması, Geçici iş göremezlik ödeneğinin başlaması, Hallerinden birinin vuku bulması sonucunda kısa çalışma ödeneği kesilir. KISA ÇALIŞMANIN ERKEN SONA ERMESİ DURUMUNDA NE OLUR? İşveren, ilan ettiği süreden önce, normal faaliyetine başlamaya karar verir ise durumu; Kurum birimine, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya ve işçilere altı işgünü önce yazılı olarak bildirmek zorundadır. Söz konusu bildirimde belirtilen tarih itibariyle kısa çalışma sona erer.